Андрусь Горват - Радзіва «Прудок»

Там на печы жыла гарбатая бабця за сто гадоў (маці бабы Гашы). Дзед вырабляў з драўніны ўсё ад лавы да галавы лася. Там, у Боруску, склалася маё ўяўленне пра Беларусь. Менавіта такой я бачу яе дагэтуль.

Цяпер я зноў прыехаў у Боруск пасля доўгай мінскай эміграцыі. Ад вялікай вёскі – ад маёй Беларусі – амаль нічога не засталося. Навакольныя лясы заціснулі Боруск у сваю мёртвую цішу. Дзед з бабай сталі старымі, хвароба скруціла іх і цягне да зямлі. Іх сын, дзядзька Валодзя, час ад часу разбівае цішыню начным стрэлам у ваўка.

Я зваліўся ім на галаву са сталіцы. Такі звычайны мінскі хіпстар. І першай справай палез у бабіну шафу:

– Раскажыце мне пра арнаменты. Раскажыце мне пра рэгіяналізм «анігадкі». Чаму мужчынская вышываная кашуля ў вас называецца гуцулкай? Адкуль пайшла назва Боруск?

Баба Гаша дзівіцца маім пытанням і адказвае:

– Вой, нехарошы свет пайшоў, нехарошы.

Дзед Косцік набівае тытунем самакрутку і цяжка ўздыхае.

– Вой, нехарошы свет пайшоў, – паўтарае баба Гаша.

Я з замілаваннем слухаю яе мову.

Етака, чагойліся, кажны, лісянкі, роскідуўся, куплеюць…

Адна з адметнасцяў барусканскай гаворкі – канчатак «ом» заўсёды пераходзіць у «эм». Напрыклад, не малаком, а малакэм.

Цікаўлюся ў бабы Гашы:

– Тапаром будзе тапарэм?

– Тапаром будзе сякерай.

Радзіва «Прудок». Экстраны выпуск пейзажных замалёвак.

Праводжу водпуск у Прудку. Начую ў свайго брата Шурыка. У дзедавай хаце яшчэ няможна спаць. Восем год у ёй ніхто не спаў.

Штораніцы хаджу праз усю вёску. Побач каровы і трактары. Мухі, лес і яблыні. І гэта ўсё самае галоўнае.

Пайшоў па ваду да бабы Наташы.

– Як ты? – пытае.

– Паціху.

– Ну дзякуй Богу. І я тупаю паціху. Мабуць, гаруеш?

– Не, баб Наташ, чаму гарую? Работаю.

– Ну ідзі гаруй паціху. А я яечка звару і буду тупаць.

– Паціху?

– Паціху, сынок, паціху.

Прыходжу, а ў садзе да яблыні прывязана кабыла, каля яе верціцца жарабя. Дарма, думаю, ніхто ж не ведае, што з’явіўся гаспадар.

Аднак потым сяджу сабе на ганку, п’ю каву з вогнішча, нікога не чапаю, як раптам прыязджае ў двор на ровары малады мужчына, мо гадоў на пяць старэйшы за мяне. Кідае ровар на траву, сядае побач з ім, моўчкі закурвае цыгарку. У гэты момант мне ў спіну тыцкае пысай кабыла.

«Мо так і трэба?» – праносіцца ў галаве філасофская думка. Пакурыў той мужык дый кажа:

– Дай трыццаць тысяч.

Сёння ён ізноў прыехаў. А я ўвесь такі ў рабоце: выношу з хаты столь, якая ўпала.

– Андруха.

– Ну.

– Ну ты маладзец.

– А што такое?

– Дай пацісну руку.

– Ну, што?

– От я думаў, што ты от тэты во. А ты не от тэты во.

– Што?

– Ну не от тэты во, не абы-што!

– А што?

– Андруха, от маладзец ты, гляджу на цябе і думаю: дай сто тысяч, а?

Пайшоў я да цёткі Дуні па яйкі. Тая доўга на мяне пазірала ды кажа:

– А чый то ты? Свецін ці Іванаў?

– Іванаў.

– Я так і падумала, сынок. На табе яшчэ два яйкі.

У фэйсбуку пішуць: каб сказаў, што Свецін, дала б тры.

Прыйшла сёння ў мой агарод нейкая маладзіца красці бульбу, якую пасадзіў Шурык, ды ўбачыла, што дзверы ў хату адчынены. А тут неспадзеўкі выйшаў я. Маладзіца ажно перахрысцілася.

– А я бачу, дзверы адчынены. Думаю, прыкрыю, каб ніхто не ўлез.

Ага, так я і паверыў.

– А вы тут будзеце жыць?

– Буду.

– А можна я тры картопліны дзіцятку выкапаю ў супчык?

Шурык жаліцца, што бульбы сёлета зусім няма – усе карчы пустыя. Дрэнны год на бульбу. От яно як!

Красці – то даўняя палеская традыцыя. Бацька расказваў, як у дзяцінстве калгаснае збожжа краў.

Пабудзіць яго мой дзед сярод ночы, скажа:

– Пара.

Бацька не хацеў ісці. Але няможна было дзеду пярэчыць.

Той няспешна, па-кацінаму краўся ў цемры. Бацька ішоў абы-як: спатыкаўся ды хныкаў.

– Цішэй, чорт цябе дзяры! – лаяўся дзед.

Дзверы калгаснага гумна няможна было адчыніць, але можна было неяк прыпадняць угару. Дзед дужы быў – мог падняць дзверы. Бацька быў худзенькі ды маленькі – мог шмыгануць у шчыліну. Там ужо навобмацак насыпаў зерне ў мех і выпіхваў яго.

Потым ідуць дзед з бацькам па цёмнай вуліцы. У дзеда за плячыма крадзенае збожжа. А насустрач сунуцца цені.

У бацькі сэрца дрыжыць: гамон, папаліся!

А дзед яму шыкае:

– Шшш, шшш…

Калі цені наблізіліся, бацька пазнаў іх: то сусед Дэдаль са сваім сынам. Ноч. Дэдаль і Дэдаляня ідуць з пустым мехам у бок гумна. Дзед і бацька вяртаюцца адтуль з поўным. Але во дзіва: на вузкай вуліцы не бачаць адзін аднаго, разыходзяцца моўчкі. Такое правіла ў іх было: калі ідзеш красці – кум ты мне, брат ці які яшчэ чорт, але я не бачыў цябе, ты не бачыў мяне.