Андрусь Горват - Радзіва «Прудок»

Каленкавічы – гэта вялікая вёска. Пад ліхтаром у цемры сумуюць без працы дзве прастытуткі – сапраўдныя, у парыках і з вялікімі грудзямі. Як у фільмах Альмадовара. Побач двое міліцыянтаў шукаюць мінакоў без флікераў. Знайшлі мяне, узрадаваліся.

Знайшлі б лепей прастытутак – усім было б добра. Там ужо і флікер няма куды чапляць.

Як жа я блізенька да таго месца, дзе прывязаны да гэтай планеты! Сэрца енчыць: «Едзь у Прудок! Едзь у дзедаву хату!».

У 1931 годзе майго прадзеда Андрэя з сям’ёй саслалі на руднікі. Праз два гады ён збег і вярнуўся назад. Яго хату ўжо прыстасавалі пад сельскую школу, таму ён тры гады бадзяўся па суседзях. Бадзяўся-бадзяўся, яго ізноў саслалі. Болей ён не вярнуўся. Памёр няведама дзе і калі. Аднак у Прудок вярнуўся мой дзед і пабудаваў там хату. Сёння яна паціху разбураецца. А што, калі…

– Алё, прывет. Мама, дай што скажу.

– Грошы скончыліся?

– Не. А хто жыве ў дзедавай хаце?

– У якой хаце? У Прудку?

– Ага.

– Нашто табе?

– Ай, проста скажы.

– Табе ўжо тая хата трэба!

– Ну, проста скажы, жыве хто ці не.

– Што ты ўжо прыдумаў, а? Сядзі ў Мінску і не дуры галаву.

– А хата тая яшчэ хоць стаіць?

Даслаў эсэмэску Еве: «Я ў Прудку. Тут лес маўчыць. Сяджу пад ігрушай, гляджу на расу ў павуцінні».

Ева зноў расчулілася.

Гэта ўжо не той двор, якім я яго запомніў. Ён зарос смеццем, акацыяй і дзікімі слівамі. Студня ўвалілася, і вада схавалася пад тоўстым слоем гнілых дошак. Зніклі прыбудовы. Няма лазні, куратніка, няма хлява і дрывотні.

Болей няма дзедавай майстэрні. А я яшчэ помню вялікі варштат пад маленькім акенцам. Я ніколі не бачыў дзеда. Але ўвесь час думаў, што ён жыве ў майстэрні. Калі я лазіў па дзедавых шуфлядах з інструментамі, мама казала:

– Асцярожна, нічога не паламай, бо дзед рассердзіцца.

Болей няма ні тых шуфлядаў, ні сталоў, ні майстэрні, ні дзеда.

Вокны ў хаце забіты дошкамі. А колісь, помню, паміж шыбамі ляжала сіняя вата. І віселі такія белыя фіранкі з узорам, які ўтваралі дзіркі, абшытыя ніткамі. Як жа яны называліся? Ат, ужо не помню.

У меншым пакоі, дзе стаіць груба, ляжак з трубой упаў на столь, і бэлька храснула пасярэдзіне і абрынулася на падлогу разам з столлю, цаглінкамі і пяском.

Хата, якую збудаваў дзед, разбураецца. Я хаджу па ёй у даражэнных беластоцкіх ботах.

Вясной па Птушыным Шляху разам з журавамі я вярнуся на Палессе і буду тут жыць.

Не ўсё ж жыццё быць дворнікам!

А Іосіфаўна скажа:

– Што за мужыкі пайшлі – за трыста кіламетраў не могуць ездзіць на працу.

Пазычыў у доні прылады для малявання і раблю ўяўны рамонт у хаце. У сталовай-кухні не будзе столі, а па рыпучай драўлянай лесвіцы адтуль можна будзе трапіць на другі паверх у адзін пакой.

Я от што падумаў. Чаму б мне не стаць сталяром, як дзед? Падумаў – і пайшоў у манастырскую сталярню запісвацца чаляднікам.

А яны мне такія:

– Калі ласка.

Мой нос учуяў пах пілавіння і шэпча мне: галоўнае ў жыцці – навучыцца рабіць табурэтку. Галоўнае ў жыцці – навучыцца рабіць стол. Галоўнае ў жыцці – навучыцца рабіць простыя рэчы.

А я сваёй арт-дырэктарцы такі:

– Не хачу быць дызайнерам, хачу быць сталяром.

Мая арт-дырэктарка мне такая:

– Заўдзёўб ты мяне, Андрушка.

Я ёй такі:

– Я ж рознабаковая асоба.

Яна мне такая:

– Пагаворым у аўторак.

Я ёй такі:

– Пагаворым у аўторак.

Уяўны рамонт працягваецца. У кухні ўжо квяцістае сонечнае святло падае на табурэтку, зробленую сваімі рукамі.

Сёння трапіў у закрыты музей старажытнабеларускай культуры ў Акадэміі навук.

Па-сапраўднаму маё сэрца ёкнула ля інструментаў і прыладаў. Нацягіч, зачэртач, скобля, шаршэрка, шпунтоўнік, струг… Як бы я хацеў пачуць гэтыя словы ў сапраўдным жыцці:

– Жонка, ты не бачыла маю шаршэрку? Яна ляжала ля шпунтоўніка, а цяпер тут нацягіч.

Як бы я хацеў, каб у музей трапілі зусім іншыя словы.

Прыехаў я да дваюраднага дзеда Косціка і бабы Гашы ў вёску Боруск. Гэта паблізу Прудка. Мы з бацькамі часта ездзілі да іх, калі я быў малы. На вяселлі іхніх дзяцей, на іншыя святы. Гэта была не такая краіна, як у нашым савецкім Петрыкаве, дзе я хадзіў у школу. У Боруску вышывалі, ткалі, спявалі народныя песні, працавалі, кахалі, жартавалі, гатавалі вясковыя стравы, замаўлялі ад урокаў, даглядалі адно аднаго.