Хайдар Басыров - Ватанга тугры калдылар

Алар инде, икәүләп, бу шигырьләрне укый башлады.

– Әйттем бит мин, Муса хыянәтче булмас, дидем. Аның турында таралган яман хәбәрләргә тамчы да ышанмадым, – дип сөйләнде Габдулла карчыгына.

Ул чагында Яңа Каръяудыда ике урынга – авыл китапханәсенә һәм Габдулла агайга – «Совет әдәбияты» журналы килә иде. Укытучы журналның киләчәк саннарын да түземсезлек белән көтә башлады. Тагын да Муса турында нидер язмый булмаслар, дип уйлый иде ул.

Һәм аның өмете акланды. 6 нчы санда ук «Моабит дәфтәрләр»еннән «Сандугач һәм чишмә», «Батырлык турында», «Җыр», «Күлмәк», «Тау елгасы», «Чәчәкләр» дигән шигырьләре дөнья күрде.

Шушы ук санда Муса Җәлилнең иң якын дусты, тәнкыйтьче, галим Гази Кашшафның «Моабит төрмәсендә язылган шигырьләр» дигән күләмле мәкаләсе басылган иде.

7 нче санда патриот-шагыйрьнең ундүрт шигыре дөнья күрде. Татар шагыйрьләре Нури Арсланов, Галимҗан Латыйпның аңа багышлап язылган шигырьләре чыккан иде. 8 нче санда «Ана бәйрәме», «Кызыл ромашка», «Үлемгә» дигән шигырьләрен укып, күңелләр айкалды.

9 нчы санда Әнвәр Давыдовның өч шигыре чыкты. Шуларның берсе «Муса Җәлил турында бер истәлек» дип атала иде.

Август аенда Уфада башкорт телендә чыга торган «Әдәби Башкортстан» журналы да Муса Җәлил турында биографик белешмә һәм бер шәлкем шигырьләрен урнаштырды.

«Совет әдәбияты» 10 нчы санда Әминә ханымның Татарстан Язучылар союзына шагыйрьнең архивын тапшыруы турында хәбәр итте. Мусаның әдәби мирасы бик бай – барлыгы 30 том-папка икән.

Май аенда Мусаның беренче шигырьләре журналда чыгу белән, Габдулла агай укучыларга олы шатлыгын җиткерде. Мәктәп коридорына балаларны тезеп, Мусаның биографиясе, үзенең аны ничек укытуы, сугыштагы батырлыгы турында сөйләде. Журналдагы шигырьләрен укыды.

Көз җиткәч, хәзер инде матбугатта укучысының күп шигырьләре, аның турында күләмле мәкаләләр дә басылгач, балаларга иркенләп сөйләрлек материал тупланды. Габдулла ага тәкъдиме буенча барлык сыйныфларда да «Батырлык дәресе» үткәрелде. Карт укытучы Муса шигырьләрен ятлап бетергән иде инде.

Бу дәресләр патриотик тәрбия бирүдә иң уңышлы чарага әверелде.

Мусаның патриот-шагыйрь булып, аңа Ленин премиясе, Советлар Союзы Герое исеме бирелү хәбәрләре карт мөгаллим күңелендә иң якты хисләр уятты. Хәзер инде ул Җәлил турында балаларга һәм өлкәннәр җыелган һәр урында МГБ органнарыннан курыкмыйча, иркенләп сөйли башлады.

Еллар үтте. Габдулла агай да олыгайды, 1954 елда пенсиягә чыкты. Кызлары да үсеп җитте. Барысы да югары белем алдылар, әти-әниләренең юлыннан китеп, укытучылар булдылар. Үзләренә лаек егетләргә кияүгә чыгып, үрнәк гаилә кордылар.

1915 елда туган кызы Мөфидә Каран авылы егете, данлы нәселдә үскән Гаяз Ижбулдинга кияүгә чыга. Алар, бераз вакыт безнең районның Яңа Балтач мәктәбендә укытканнан соң, Урта Азия якларына күчеп китәләр.

Гаяз Җиһангали улы милиция органнарында, Мөфидә Габдулла кызы прокуратурада эшли. 1956 елда алар, Башкортстанга кайтып, Туймазы шәһәрендә урнашалар. Гаяз майор званиесендә отставкага чыга.

Алар ике бала үстерәләр. Кызлары Венера – химия фәннәре кандидаты, Уфа нефтетехника университеты укытучысы. Аның ире Марс Сафаров – химия фәннәре докторы, табигатьне саклау буенча Уфадагы яшелләр хәрәкәте лидеры. Аларның кызлары Гүзәл, уллары Илгиз – химия фәннәре кандидатлары. Гаяз белән Мөфидәнең уллары Алик байтак еллар Туймазыда инженер-конструктор булып эшли, соңгы чорда эшкуарлык белән шөгыльләнә.

1925 елда туган кызы Динә озак еллар әтисе укыткан Яңа Каръяуды мәктәбендә эшләде, татар теле һәм әдәбияты укытучысы булды. Ул Бүздәк районы Канлы-Төркәй авылында туып үскән, Бөек Ватан сугышында катнашкан тарих укытучысы Әхмәт Янбердинга кияүгә чыга. Алар биш бала үстерәләр. Икесе буй җиткергәч, авырып дөнья куя, өчесе исән-имин яшиләр. Айгөл – шәфкать туташы, Гөлшат укытучы булып эшли. Гөлнур Салават дәүләт башкорт театрында эшли, Башкортстанның атказанган артисты.

Динә ханым гомере буена газеталарга мәкаләләр яза. Ул 1958 елда эшче һәм авыл хәбәрчеләренең Башкортстан съезды делегаты итеп сайлана. Янбердиннар 1978 елда Чишмә посёлогына барып урнашалар. Әхмәт ага шунда вафат була.

Габдулла агайларның бер кызлары – 1927 елда туган Лена гомере буена район үзәгендәге балаларга татар теле һәм әдәбиятын укытты. Ул Рәҗәп авылында туып үскән, Бөек Ватан сугышында катнашкан Ямигънур Бәдретдиновка кияүгә чыга. Ямигънур ага тәүдә Дәүләт банкының Чакмагыш район бүлекчәсе хезмәткәре, аннары гомере буена управляющие булып эшли. Башкорт АССРның атказанган икътисадчысы, Чакмагыш районының Почётлы гражданы.