Валеры Гапееў - І хай ніхто не пойдзе пакрыўджаным або Грак і Монця Хрысцік

Наступны момант стаўся для Мацвея эпізодам сюррэалістычнага сну: кэдэбэшнік расшмаргнуў замок, разгарнуў чахол, перавярнуў яго – і на брудны паласаты матрац упалі і расцякліся тонкія каляровыя лістоўкі.

– Там… там павінен быць блакнот… там мае запісы… Адкуль, адкуль… – мармытаў ён, аглушаны пабачаным. Яшчэ да гэтага моманту ён мог успрымаць рэальнасць – ці мала што ў жыцці можа здарыцца, але цяпер мозг запанікаваў, не могучы знайсці лагічнае тлумачэнне атрыманай інфармацыі.

Яму задавалі яшчэ нейкія пытанні, але што ён мог адказаць? Адно запала ў памяць: збялелы твар мешкаватага першакурсніка, і дробнае трымценне яго адвіслай ніжняй сківіцы. Працягам гэтай жудасці сталіся ягоныя заломленыя назад рукі і холад металічных бранзалетаў. Ён ішоў калідорам, спускаўся ўніз, зноў некуды ехала машына. Нейкі будынак… пакой, дзе адамкнулі кайданкі, ён выцягваў нягнуткімі пальцамі ўсё з кішэняў. Зноў калідоры, цёмныя, доўгія, шмат дзвярэй, адны раптоўна расчыніліся – Мацвея запіхнулі ўнутр. Ляпнула з-заду, Мацвей прыўзняў свае рукі да вачэй, цёр чырвоныя пісягі на іх.

– Праходзь, што стаў! – пачуўся добразычлівы голас.

І гэта вярнула Мацвея ў рэчаіснасць.

То была камера.

У святле нязыркай лямпы, што мацавалася на высокай столі, ён пабачыў некалькіх чалавек. Маладых, мо сваіх аднагодкаў. Толькі адзін быў нашмат старэй з тых, хто сядзеў на драўляным ўзвышэнні, якое выдавала на тапчан. Адзін малады, цыбаты і белагаловы, стаяў тварам да Мацвея.

– Добры… Добры вечар, – прамармытаў Мацвей.

– Хай будзе добры і табе. Праходзь, сядай, – на тапчане пасунуліся хлопцы, вызваляючы месца.

Мацвей паслухмяна сеў. Здаецца, ён быў гатовы рабіць адно: падпарадкоўвацца.

– За што цябе? – пацікавіўся цыбаты.

– Не разумею… У мяне… пад матрацам знайшлі лістоўкі.

– Ясна, наш! – зарадаваўся ў адказ юнак. – Нас тут трое – за лістоўкі, ты чацвёрты. Яшчэ адзін – за хуліганку, а дзядзька Фёдар – сямейны скандал.

– А… дзе мы?

Ягонае пытанне выклікала лёгкі смяшок ва ўсіх.

– Акрэсціна гэта, следчы ізалятар! Знаёмся! Дарэчы, цябе як зваць? Я – Зміцер.

– Мацвей…

– Ну, Мацвей, ладкуйся лацвей! Нам тут доўга кантавацца!

– Ды не, павінны разабрацца! То ж не маё, я ні ў чым не вінаваты, я магістрант, я нічога не ведаю пра лістоўкі. Палітыка – не маё! – Мацвей казаў таропка, з просьбай у голасе, нібыта насельнікі камеры маглі паўплываць на тое, што выйдзе далей.

– Супакойся… Следчаму заўтра так кажы. І менавіта так: не ведаеш, падкінулі. Не ўздумай здаваць каго – табе ўсё адно палёгкі не будзе, а людзі пацярпяць, – цыбаты казаў павучальна і спакойна.

Мацвей толькі міргнуў. Хлопцы перагаворваліся між сабой аб нейкіх незразумелых для яго справах. Час цягнуўся марудна. Мацвей усё паглядваў на дзверы, чакаў: вось яны адчыняцца, яго паклічуць, ён сустрэнецца з якім начальнікам, і на гэтым дурны сон скончыцца. Але прайшла мо гадзіна – ніхто не адчыняў дзвярэй. У гэты час насельнікі камеры палеглі на тапчане, дзядзька ўжо хроп . Зміцер сеў, павярнуўся да Мацвея, параіў: – Кладзіся… Не мякка, але ж магчыма адпачыць.

– Гэта памылка, памылка! Я не ў палітыцы! – адчай Мацвея вырваўся вонкі.

– Ты, Мацвей, можаш казаць, што палітыка – не тваё, але ж ты ў палітыцы, – амаль з жалем заўважыў Зміцер.

– У якой я палітыцы? – амаль спуджана выдыхнуў Мацвей.

– У якой усе. Поліс – гэта грамадскае жыццё…

– Маё жыццё – навука!

– Цішэй, хай хлопцы спяць, – з усмешкай папярэдзіў Зміцер. – А навука ў палітыцы па самыя вушы сядзіць. Ты навуковец, дык чуў жа пра генетыку і Лысенкоўшчыну? Чуў пра Вавілава?

– Чуў, не ўнікаў, праўда…

Зміцер павярнуў да Мацвея свой твар, са здзіўленнем зазірнуў яму ў вочы.

– Ты прабач, у які час жывеш?

– Я займаўся навукай. Матэматыка, метады аптымізацыі, цяпер вузкае – сістэмы кіравання…

– Ага, зразумела. Такім чынам, распрацоўваеш новыя сістэмы кіравання? І для каго? – чамусьці з’едліва спытаў Зміцер.

Мацвей не разумеў, чаму ўзнік халадок. Паспрабаваў тлумачыць:

– Я… мы распрацоўваем, удасканальваем кіраванне ў складаных сістэмах… – і спатыкнуўся, згадаўшы нядаўнюю размову з Марго. Замаўчаў.

Маўчаў і Зміцер, нарэшце уздыхнуў і, быццам нешта зразумеўшы, , папрасіў удакладніць:

– Значыцца, чыстая навука, усё для навукі. Што дзе робіцца, рабілася, будзе рабіцца вакол цябе – не цікавіла, не цікавіць. Так?

– Так.

– Ну дык я табе скажу, дружа: аднойчы і да такіх як ты, чыстых ідэалістаў, прыходзяць ці прыязджаюць, закручваюць рукі за спіну і вязуць у Курапаты…