Kamal Abdulla - Laokoon, Laokoon… yaxud bir romanın «gerçək» yazılma tarixçəsi

♦ Yarımçıq əlyazma

♦ Sehrbazlar dərəsi

♦ Unutmağa kimsə yox…

♦ Sirlərin sərgüzəşti

♦ Laokoon… laokoon… yaxud bir romanın “gerçək” yazılma tarixçəsi

Kamal Abdulla. Laokoon, Laokoon… yaxud bir romanın “gerçək” yazılma tarixçəsi. Roman.

Bakı, “Köhlən” nəşriyyatı, 2021.

© Köhlən Nəşriyyatı / 2021

İSBN: 978-9952-8411-8-3

Umberto Eko (Yazıçı, filosof, ədəbiyyatşünas, İtaliya):“Yarımçıq əlyazma” romanı cəlbedicidir, amma onu çimərlikdə oxumaq olmaz.

Franko Kardini (Filosof, ədəbiyyatşünas, İtaliya):“Sehrbazlar dərəsi” əsərini birinci səhifədən sonuncu səhifəyə qədər dayanmadan oxudum. Romanı oxuduqdan sonra bütün gecəni nə gözümü, nə də ruhumu kitabdan ayıra bilmədim. Bu roman sanki hər birimizin dəruni avtobioqrafiyasıdır.

Kamal Abdulla bizə xatırladır ki, həqiqətin mürəkkəb, anlaşılmaz olması onun ustalıqla gizlədilməsi zərurətindən və ya bizim onu qavramamağımızdan irəli gəlmir. Bu onunla izah oluna bilər ki, həqiqət ya yoxdur, ya çoxdur.

Maks Statkeyeviç (Ədəbiyyatşünas, professor, ABŞ):Kamal Abdulla yazını və sirri bir araya gətirərkən insan məhkumluğunun xüsusi təyinatı haqqında fikri inkişaf etdirir.

Anastasiya Yermakova (Tənqidçi, Rusiya):Müasir ədəbiyyatda görkəmli Azərbaycan yazıçısı Kamal Abdullanın öz məxsusi yeri var. Onun nəsri təkrarolunmaz kaloritlidir.

Lüdmila Lavrova (Tənqidçi, tərcüməçi, mədəniyyətşünas, Rusiya):Fikrimcə Kamal Abdulla bu kitabda, dеmək оlar, imkansız, təsəvvürə gəlməyən bir iş görüb: о, sözlərin köməyi ilə yaradıcı təхəyyülü ətə-sümüyə bürüyərək еlə bir gеrçəklik həddinə çatdırıb, еlə məqama yеtişib ki, bu zaman artıq sən özün illüziyaya, başqalarının yuхusundakı хəyala, bəlkə də, haçansa kiminsə gördüyü yuхuya çеvrilirsən və bu yuхu haqqında rоman yazırsan.

Lev Anniskiy (Ədəbiyyatşünas, filosof, Rusiya):Məsələ Dədə Qоrqud əlyazmasının həqiqi və ya saхta оlub-оlmamasında dеyil. Оnsuz da ilğımdır. Bəlkə də, mətndəki buraхılmış yеrlər təsadüfi səciyyə daşıyır, ya da, оla bilsin, izi itirmək üçün düşünülmüş məqsədli dоlaşıqlıqdır… Оdur ki, mətndəki “bоşluqlar” və süjеtdəki “yırtıqlar” yalnız təhkiyənin zəruri “ilmə”lər və “stоp-kadr”larla təmin еdilməsini şərtləndirmir. Bunlar, еyni zamanda, mistik məna daşıyır və bu mənanı mütləq tariхi həqiqətlə əlaqələndirməyə еhtiyac yохdur. Çünki bеlə bir həqiqət yохdur. Nə о zamanlar mövcud оlub, nə də indi. Yalnız ilahi çalğı alətinin tarıma çəkilmiş simləri üzərində kəndirbazın оyunu var.

Anar (Yazıçı, tənqidçi, ədəbiyyatşünas):Kamal Abdulla elə şəxsiyyətlərdəndir ki, olduğu hər yerdə, gördüyü hər işdə başı uca olub. Yazıçı kimi də, alim kimi də Azərbaycan ədəbiyyatında çox önəmli yer tutan ədiblərimizdəndir.

İsa Həbibbəyli (Ədəbiyyatşünas, akademik):Kamal Abdullada elmilik və bədiilik o qədər vəhdətdədir ki, burada paralellik nəzərə çarpmır. O, təmkinli bir lokomotiv kimi paralel dəmiryol xətlərinin üzərində ədəbi-ictimai və elmi fikri irəliyə apara bilir.

Arif Acaloğlu (Ədəbiyyatşünas, filosof, tərcüməçi, Türkiyə):Kamal Abdullanın romanları yenidir, illərdir Azərbaycan oxucusuna roman adına yedirilənlərdən fərqli olaraq gerçəkdən romandır.

Klod Aliber (Ədəbiyyatşünas, professor, Fransa):Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” kimi gözəl mətni Azərbaycan millətinin öz kimliyinə dərindən qayıdış zamanı ilə üst-üstə düşür.

Sudha Svarnakar (Ədəbiyyatşünas, professor, Braziliya):Kamal Abdulla “Yarımçıq əlyazma” romanında insanları, arzuları, insan dramlarını təqdim edir, banlar isə dillərin, adətlərin və inancların fərqliliyinə dəlalət edir, eyni zamanda, mədəniyyəti zəngin olan bir cəmiyyətin mif və əfsanələri ilə tanış oluruq.

Aqşin Yenisey (Şair, tənqidçi):Oğuzların igidlik dastanı “Kitabi-Dədə Qorqud”u postmodernist təftişin divanına çəkən Kamal Abdullanın əlyazması Ankaraya gəlib çıxmış “Bir romanın gerçək yazılma tarixçəsi” romanının ana ideyası da budur: mətnə inanmaq! Amma eyni zamanda ondakı semantik pauzalardan şübhələnmək! Romanın sujetini arxasınca dartıb aparan Vaqif obrazının “sonsuz lüğət” kimi inandığı mətn millətimizin arxeoloji anatomiyasını təsvir və təfsir edən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanıdır.

…Heç bir mətn yalnız doğrulardan ibarət deyil, hətta ilahi mətnlər də. Mətnə inanmaq oradakı yalanlara da inanmaqdır; göz yummaq yox, məhz inanmaqdır. Bu, fövqəlbəşər möminlik məqamıdır. Kamal Abdullanın yazıcı qəhrəmanı Beyrəyə inandığı qədər Yalıncığa (yalançılığa) da inanır, çünki inandığı qədim mətndə, “…hamı bir-birinə inanırdı. Orda hətta Yalançı oğlu Yalançıya da inanırlar. Şöklü Məliyə də inanırlar. Təpəgözə də inanırlar. Orda Laokoona da inanardılar”.

Ramiz Rövşən (Şair, filosof, ədəbiyyatşünas):Köhnə dostum Kamalın bu yeni romanı (onun öz sözüylə desək, “romanabənzər”i), məncə, təxminən iyirmi il bundan əvvəl məşhur “Yarımçıq əlyazma” ilə başlayan romanlar silsiləsinin son, yekun kitabıdır. Hətta yazının adı da bunu deyir: “Laokoon, Laokoon… yaxud bir romanın “gerçək” yazılma tarixçəsi”. Söhbət hansı romandan gedir? Təbii ki, “Yarımçıq əlyazma”dan. Deməli, bu sonuncu roman birinci romanın yazılma tarixçəsidir. Və beləliklə, çevrə qapanır. Bütün tanış kodları, zahiri oxşarlıqlarıyla bərabər, bu iki roman bir-birindən çox fərqlənir. Əgər “Yarımçıq əlyazma”da bu gün, yəni gerçək zaman sadəcə çərçivə rolunu oynayırdısa və romanın az qala bütün toxumaları “Dədə Qorqud” dastanındakı müxtəlif motivlərlə, eləcə də Şah İsmayıl haqqında (“Çaldıran döyüşü” də daxil olmaqla) kitablardan bildiyimiz müxtəlif tarixi məlumatlarla bağlı bir çox gözlənilməz, paradoksal təxminlərdən, ehtimallardan, fərziyyələrdən hörülmüşdüsə, bu yeni romanda “Dədə Qorqud” motivləri, demək olar ki, sadəcə haşiyə şəklindədir, romanın əsas məzmunu isə aralarında böyük yaş və maraq fərqi olan iki nəfərin, Vaqiflə Firəngizin sevgi hekayətindən ibarətdir.

Vaqif müəllim Firəngizi də özü kimi “Dədə Qorqud”a yoluxdurmaq, “kitab”la “xəstələndirmək” arzusundadı. Və Firəngizin yuxuları onun bu arzusunun get-gedə gerçəyə çevrildiyini göstərməkdədi. Amma bircə gün həkim işləməsə də, hər halda, peşəsi həkimlik olan bu qızın bu “kitab xəstəliyindən” qurtulacağına da ümid eləmək olar. Çünki Vaqif müəllimdən fərqli olaraq, Firəngiz üçün yəqin Banuçiçəklə Basat arasında keçmişdə hansısa sevgi münasibətinin olub-olmadığını bilməkdən daha çox onun özüylə Vaqif müəllim arasındakı sevgi münasibətinin gələcəkdə necə olacağını bilmək maraqlıdır. Yəqin elə Vaqif müəllimin özünün də bir müddət “Kitabi Dədə Qorqud”dan, “Kitab”ın da Vaqif müəllimdən “dincəlmək” vaxtıdır.