Мөхәммәт Мәһдиев - Әсәрләр. 1 томда / Собрание сочинений. Том 1

…Морҗаны солдатка белән бергәләп Әлтафи нәкъ бер атна чыгарды. Географ борчыла башлады. Күрше авылга разведка да җибәрмәкче булды. Әмма Әлтафины бернинди разведка алып кайтырлык түгел иде. Чөнки морҗа чыгару теге сәгать төзәтү ише генә булмады. Мичнең морҗасы, әллә нәрсәгә генә үҗәтләнеп, матчага туры килде. Сүтеп яңадан менеп карады Әлтафи. Юк, үз киресенә бетте морҗа, һаман матчага туры килде. Чормадан өй бурасына өстәмә өрлек куеп, матчаны кисеп, шул өрлеккә ике җирдән тимер белән тарттырырга туры килде. Моңа ике көн китте. Инде көйләнде генә дип җырлый-җырлый өскә таба кирпеч өеп менеп барганда, Әлтафи аяз көндә яшен суккандай телсез калды: морҗа туп-туры бәпкә киштәсенә туры килә иде. Бу юлы Әлтафи сүтеп маташмады. Чөнки географтан алган срок инде беткән иде. Солдаткага сиздермичә генә бәпкә киштәсенә ике терәү куйды да киштәне дә өзде. Ниһаять, түбәне тишеп, кояшны күрде. Түбәгә чыгып утырды. Бу минутта ул бик бәхетле иде: көзге саргылт кояшның җылысы Әлтафиның корым баскан борын тишекләрен кытыклады, кызыл балчыкка каткан, атна буе су күрмәгән битләрен иркәләде. Рәхәт бу дөн… Тукта! Фу, чорт! Түбәнең итәгенә тишеп чыгылган бит! Бер секундка баш әйләнеп китте. Морҗа бит түбәнең сыртыннан түбәнрәк кенә чыгарга тиеш! Ну соң бу башны! Тәк. Чигенергә урын юк. Тарихчы Галиев нәрсә ди? Күперләрне яндырып барырга диме? Аңа ансат ла ул! Аның морҗа чыгарганы бар дисеңмени син?

Морҗаның калган өлешен Әлтафи түбәгә яткырып сыртка таба менеп китте. Сыртка җиткәч турайтты. Түбәнең бу ягын күрше-күләннән карт усак каплый иде.

Кичен Әлтафи хуҗа хатын белән тирли-тирли туйганчы бәрәңге күзикмәге ашады, тиешле акчасын алып, ярты капчык бәрәңге асып, караңгы төшкәндә генә училищега кайтты. Ул бераз тазарган, сөйләшүе дә эреләнгән, кыяфәт җитдиләнгән иде. Бүлмәдәге малайларны ул туйганчы мич бәрәңгесе белән сыйлады.

Әлтафи ир-егет булган да кайткан. Кая ул элеккечә шашка уйнап бәхәсләшү, кая ул культуралы уен – шахмат белән матавыклану. Теге авылда ул кич йөргән, әллә ничә тапкыр аулак өйдә булган. Кесәдә акча булгач нәрсә! Ул герман карталары да сатып алган. Училищеда тәмәке тарту, карта уйнау, кызлар белән очрашу бик нык тыелган иде. Хәер, иң каты тыелганы – кызлар белән очрашу. Директор беренче елның беренче уку көнендә үк әйтеп куйды:

– Кызлар белән арагыз бер метрдан да кимемәсен, – диде. – Әгәр шул араны киметүчеләр булса, мин ул кешеләрнең язмышына кызыкмыйм.

Араны киметүче әлегә күренми иде. Тәмәке буенча да директор беренче елда ук бер тапкыр катылык күрсәтте. Төн иде, икенче курстанмы, бер малай тулай торак баскычында тәмәке тартып утыра икән. Директор килеп чыккан. Малай атлыгып килеп тә керде, юрган астына чумды да. Караңгы бүлмәгә кереп, директор утызлаган малай арасыннан тегене эзләде. Телдән генә.

– Әле генә тәмәке тарткан малайның мин кем икәнен белдем, – диде, – үзе торып, хәзер минем янга килсен. – Бүлмә шып булды. Суларга да курыктык.

Бу тынлык күпме дәвам иткәндер, директор шул ук җөмләне тагын ике тапкыр кабатлады. Дәшүче булмады.

– Иртәгә сәгать сигезгә приказлар тактасы янына килергә онытмагыз, – дип, директор чыгып китте.

Сәгать сигездә без директорның үз сүзендә торучы кеше икәнлегенә ышандык. «Исключить» дигән сүзнең мәгънәсенә дә шул көнне төшендек.

Карта уйнау буенча моңарчы әле бернинди дә җәза кулланылганы юк иде. Моңарчы ярады. Әлтафиның герман карталарын күргәч, күзләр дүрт булды. Шуның өстенә Әлтафи теге авылда әллә кемнәр белән аралашкан. Утырып кайткан бер егет булса кирәк. Чөнки уйнаганда ул инде карталарны буби, крести, черви дип түгел, әллә ниткән исемнәр белән атый. Легендасын да сөйләп алды: имеш, әүвәл заманда Мостафа исемле мулла карта уйнап үзенең буй җиткән кызы Зөлхәбирәне поп Василийга оттырган. Моның, имеш, бәете дә бар. Һәм менә хәзер буби короле – Мостафа муллага, крест короле – поп Василийга, буби дамасы Зөлхәбирәгә әйләнгән дә куйган…

…Укытучылардан да гел көтелмәгән хәлгә очраучылар була. Рус теле укытучысы, мәсәлән, алай түгел. Директор, алгебра укытучысы алай түгел. Завхоз Исмәгыйль агай да, немец теле укытучысы да андый түгел. Ни күрсә – географ күрә, ни очраса – тарихчы Галиевкә очрый.

Бүген бәхетсезлекнең чираты Галиевтә икән. График буенча тулай торакны бүген кич ул йөреп чыгарга тиеш икән. Галиев, кызлар бүлмәсенә кереп, әле генә көлке хәлгә калып чыкты. Җитмәсә, Гадилә барында, каһәр. Бүлмәдә сукыр лампа. Кызлар аның шакып кергәнен ишетмәделәр дә, күрмәделәр дә. Ишек төбендә басып тамак та кырып карады Галиев, ләкин ниндидер авыл яшьләре уены белән мәш килгән кызлар ярым караңгы бүлмәнең ишек төбендә басып торган кечкенә буйлы кешене күрмәделәр. Котырынып уйнадылар. Бигрәк тә Баязитова. Ул хәтта караваттан караватка сикереп йөри иде. Чыр-чу. Галиев аптырады. Нишләргә? Чыгып китәргәме? Ә күреп калсалар? Ләкин авыр мәсьәләне вакыйгаларның барышы үзе хәл итте. Сикереп йөргән уңайдан Баязитова ишек янына очып килеп төште һәм кулына кепкасын тотып, пеләшен ялтыратып, үрелебрәк басып торган Галиевне күреп алды. Чирек секундка Баязитова югалып калды. Сукыр утның яктысы бик фәкыйрь иде шул. Ләкин уен белән күзе тонган кыз моның чын булуына ышана алмады һәм бөтен кызлар ишетелерлек итеп ярып салды: