Мөхәммәт Мәһдиев - Әсәрләр. 4 томда / Собрание сочинений. Том 4

– Минем бу йортка кергән расхут инде, – диде ул, эш бетереп, мичкә ягып, осталарны һәм морҗачыны сыйлаган көнне, кулына стакан тотып. – Моңа кергән расхут инде. – Әтисенә карап алып. – Дөрес, сүзнең дөресе кирәк, әти дә ярдәм итте…

Кәшфи дәшмәде. Бу йортка Кәшфинең саклык кенәгәсендәге нәкъ дүрт мең акчасы кереп китте. Әле бүген «осталарны сыйлыйсы бар» дип тә малай йөз тәңкәне буып алып киткән иде югыйсә.

– Моңа кергән расхут инде…

Йорт, шулай итеп, «безнеке» түгел, «минеке»нә әйләнде.

Егет кеше читкә китеп эшләп кайтсын, ил-җир күрсен, армиядә булсын икән! Чит җирләрдә тулай торакларда яшәсен, коллективта бераз эшкәртелсен, шомарсын икән! Актык чутта, берәр хаталык эшләп, алты гына ай булса да колонияләрдә йөреп кайтсын икән…

Тавис, йортка чыккач, бөтенләй үзгәрде. «Мин» көчәйде, шул аңа тынычлык бирмәде. Сигез классы белән югары белемле хатынына акыл өйрәтә башлады.

– Сезнең ул институтыгызда нәрсә бирәләр соң? Менә мин унга алты йорт салып чыктым. Синең институт акчасы белән аны салып буламы? Ә?

Бәйрәм, ял көннәрендә кичен Тавис, авылның китапханәсе дә, клубы да булган йортына килеп, уртага басып концерт бирә иде. Концерты – төрле халык сүзләрен кыстырып сүгенү, үзеннән яшьрәкләргә бәйләнү. Кәшфи, бичара, үз гомерендә беркемгә бернинди авыр сүз әйтмәде. Әтисе Габделбарый абзый да шулай булды. Чөнки алар – дөнья күргән, коллектив күргән кешеләр. Тавис моны яхшы аңлый. Әмма ир кеше буласы килә.

– На… майть! Фәлән иттем мин! Унга алты нарат бүрәнәле өйне кайсыгыз салганы бар, … майть!

Һәр ял көнне кичен шулай. Грамматиканы әйбәт белгән яшьләр көләләр: Тавис сүзләрне килеш, заман, родларда дөрес кулланмый, грамоталы кеше алдында сүгенгән саен хур була бара иде.

Малай борчуыннан Кәшфинең тешләре какшады. Хәзер ул еш кына Ташлытауга теш врачына йөри иде. Тавис исә хатыныннан көнләште. Ил-җир күрмәгән ир, гадәттә, хатынын каһәрли торган була. Дөнья, кешеләр күрмәгән ир, гадәттә, хатынына кул күтәрә, үзенең ирлеген шулай раслый. Тавис та шул юлга басмакчы булды. Кыз тугач, бер кыланып алды:

– Бер малай да тапмагач, син миңа нәрсәгә? – дигән булып, беркөнне тавыш чыгарып карады. Әнисе кичке сауган сөтне китергән иде. Әнисе барында Тавис (бераз салып кайткан иде) бик каты кызды:

– Мин хатыннан куркып торучылардан түгел, – диде ул, әнисе каршында тәмәке кабызып. – Мин – нәрсә? Унга алты нарат бүрәнәле өй салып монда. Институт нәрсә бирә ул бүгенге катлаулы халыкара обстановкада? Нәрсә бирә ул?

Тавис ишегалды белән веранда арасында ду килеп йөри, керә-чыга, әнисе, шигәеп, аның җиңенә ябыша:

– Улым, дим, улым! Чү, салгансың икән, ят та йокла, ник алай адәм мәсхәрәсе ясыйсың? Балагыз бар, менә дигән йортыгыз бар!

Тавис аның саен кызды:

– Миңа нәрсә! Чыктым-киттем, пока беләкләрем таза. Йортны кубарам да сатам. Моңа бүген үк сигез меңне күз дә йоммыйча бирәләр. Чыктым-киттем, шахтага бардым, урнаштым. Институт дигәч тә…

Тавис кызу-кызу гына верандага кереп китә, анда Люция бала карый, үзе ашка токмач кисә. Тавис артыннан әнисе торып йөгерә, бервакыт веранда шыгыр-шыгыр килә, верандадан тавыш ишетелә:

– Тавис, дим, Тавис! Улым! Адәм хуры итмә! Тукта, дим! Һай, нинди каргышлар гына төште икән безнең нәселгә! Тукта, дим, тукта!

Тависның кулында балта икән.

Әмма әнисе үз малаен белеп бетерми. Балта күтәргән Тавис берни эшләми, берәүгә дә суга алмый. Тик шунысы рәхәт: сине тыючы, тотучы бар. Син – куркыныч шәхес.

Бәхетсез Люция, алсу борынлы, йомшак чәчле гүзәлкәен карап, токмач кисә: алсу борын берөзлексез коляска өстенә элгән яшел, сары пластмасса шарларны шудыра, елмая. Әтисе күрми. Ул шуның белән бәхетле… Алсу борынның исеме дә Алсу, кызчык әле берни дә белми: ул туып, дүрт ай торгач, дәү-дәү әти белән дәү-дәү әнисенең бер атна эчендә бер-бер артлы дөнья куйганнарын да, әтисенең нинди кеше икәнен дә, соңгы бер елда дәү әнисенең чәчләре агарып, муены җыерчыкланганын да, дәү әтисенең берөзлексез теш суыртканын да ул әле белми. Ул әнә шуларны белмәгәнгә күрә елмая һәм яшел, сары пластмасса шарларны берөзлексез шудыра. Үзе көлә: «Ыггы, ыггы», – ди…

Шудыр, Алсу, шудыр, синең акыллы, бәхетсез әниең барыбер бу йортта калмаячак инде…

Октябрьнең урталарында Кәшфине Мәскәүгә механизаторларның Бөтенсоюз киңәшмәсенә җибәрделәр. Киңәшмә бик зур һәм абруйлы иде. Кәшфи, анда барганчы, ике алгы тешен куйдырмакчы булган иде – өлгермәде, һаман малай борчуы белән. Малай юкка гына, салган баштан Колан Кырдагы туганнан туган Габдерәүф кызы белән ямьсез конфликтка кергән иде. Тависның әнисе Габдерәүф белән бертуган югыйсә. Җырлый-бии торган ул кыз колхоз ашханәсендә аш пешерүче булып эшли иде, чиста ак куртка, ак колпак киеп кухняга, ашханәгә нур биреп йөри иде, әле шәһәрдән ГПТУ бетереп кайтканына ел да юк иде. Әнә шул кыз бервакыт авырып китеп Ташлытау больницасында ятып калды. Сайлау вакыты иде, Тавис, атка әтисен, әнисен, хатынын утыртып, Колан Кырга килде. Шунда әти-әнисен, хатынын авылга озатты да үзе буфет тирәсендә болганды, кем беләндер кибет тирәсен әйләнде. Шул арада, кызып китеп, зрәгә генә үзенең иң якын туганы турында ямьсез сүз сөйләп ташлады.