Мөхәммәт Мәһдиев - Әсәрләр. 4 томда / Собрание сочинений. Том 4

Трактор боларны оныттырды. Кәшфи көндезге сменада эшләгән көннәрдә, кичләрен алар капка төбендә кечкенә генә җыен була иде. Габделбарый абзый андый кичләрне бәхетенә чыдый алмыйча тәрәзәсен ача, патефонын бора һәм пластинка куя иде. Тәрәзәдән кичке урамга моң сибелә. Ул була йә Галия Кайбицкая моңы, йә Фәйзулла Туишев кына уйный ала торган «Кәләү Гайшә», йә булмаса «Урамда буран»… Ә Кәшфи сөйли. Әллә ниләр сөйли.

– Узган ел Мөндеш басуында, беләсезме, нинди хәл булды? Бер тракторны тракторисы-ние белән җир йотты…

Халык дерт итә, Чулак Абдул йөткереп ала, тәмәке төрә башлый, ә Кәшфи сөйли бирә.

– Аның өчен чөнки, ул җир куышына туры килгән. Трактор авыр – ул бит әллә ничә тонна, ә теге урынга, җир яралганнан бирле, андый авырлыкны спытайть итәргә туры килмәгән. И һәм шунда баткан теге егет. «НАТИ» белән. Аста күл икән. Җир асты күле. Казаннан килеп тикшерделәр учуныйлар. Аның өчен чөнки, тракторны МТС чутыннан списәйт итәргә кирәк. Аңа акте кирәк. Ә актегә МТС бухгалтеры кул куймый. Трактор өчен чөнки ул җавап бирә. Ә егет әти-әнисенә бер генә малай булган.

Агай-эне шым калып тыңлый.

– Ә узган ел зәб сукасында ничек булды? Көек елгасының ярын күргәнегез бармы? Төнге сменада эшләгәндә, Мәтәскә Гаптери нинди сырамга калды? Руль тоткан килеш йоклаган бу. И һәм нәрсә булды дип уйлыйсыз? Аның өчен чөнки, кеше шулхәтле ияләнә трактор гөрелтесенә, инде ул аның тавышына рәхәтләнеп йоклый ала. И һәм Мәтәскә Гаптери йоклап китә. Каграз бер кыз янында кич уздыра бу, сменага чыгар алдыннан теге төнне йокламаган була. Аның өчен чөнки, йокламасаң, трактор тавышы гел оета гына. Вәт шул. Көек елгасының ярына килеп җиткәндә генә уянып китсә – текә ярга ярты метр. Гаптери сикерә җиргә. Трактор оча. Гаптери әле һаман аңына килә алмый, аның өчен чөнки, трактор юк, и һәм Гаптери берүзе. Ярдәмчесе килеп җитә вагоннан чыгып. Гаптеринең авыз ачык, ди, үзе берни дә әйтә алмый, ди.

Шактый торгач, теленә килгән бу. Көлә, ди. Куркудан. И һәм әйтә дә:

– Алла, текә, – ди икән.

И һәм шуннан соң Гаптеринең үз исеме бетте. Аны хәзер бөтен МТСта Гаптери дип түгел, «Алатәкә» дип йөртәләр. Аның өчен чөнки, ул шулай дигән:

– Алла, текә, – ди икән.

Кәшфи ул елны җәй буе шулай аудитория тотты. Авылда укымышлы бердәнбер егет – аучы Җәгъфәрнең олы улы Гадел бар иде, әмма ул җәйне, авылга кайтып, Гадел берәүне дә шаккатыра алмады. Чөнки үзенең тракторы белән Кәшфи барлыкка килгән, дөньяда трактор гына һәм Кәшфи генә бар иде. Әллә нинди институтта укып йөргән, авыл урамыннан велосипедның рулен тотмый уза алучы, әтисе белән печән чабарга урманга кергәндә, чалбарының арт кесәсенә (авыл халкы: аһ! чалбарының артында кесә бар!) блокнот белән авторучка (үзе яза торган!) кыстырып йөрүче, авылга кайтканда бер кулына чемодан, икенче кулына китап тотып, әкрен генә атлап, укый-укый урамга килеп керә торган, ә кайвакыт, әйберләрен салып кайтырга ат туры килгәндә, авылның йомшак хәтфә чирәмле тыкрыгына кул-аяк белән тәгәрмәч ясап, гәүдәне мәтәлдереп кайтып кереп халыкны шаккатыра торган Гадел пүчтәк нәрсәгә әйләнде дә калды. Авылда трактор һәм Кәшфи генә бар иде. Трактор эшли иде. Трактор – вакыйга иде. Трактор хәтта эшләмәгәндә дә вакыйга иде. Андый көннәр дә булды. Мәсәлән, беркөнне. Трактор ындыр артында гына сүнде дә туктады. Кәшфи сменасы иде. Сүнгән трактор янына халык җыелды. Кәшфи үзенең ярдәмчесе белән, майга батып, тегесен сүтеп карады, монысын сүтте. Колхоз председателе тыз-быз килде, нервланды, сугу вакыты иде, тракторны молотилкага көйләү өчен кырдан әвеслеккә күчерү моменты иде. Кәшфи дәшмәде, көне буе актарынды. Халык та таралмады. Үч иткәндәй, әбәткә дә кайтмыйча көтеп утыручылар булды. Габделбарый агай кызыл ашъяулык белән төргән бер савыт аш та алып килеп карады, әмма Кәшфи эндәшмәде. Кызыл ашъяулыкны майлы кулы белән этеп кенә җибәрде. Председатель, кибеткә барып, «Пушки» дигән иң кыйммәтле папирос алып килде. Кәшфигә тәкъдим итеп карады, әмма Кәшфи аны да майлы кулы белән читкә этәрде.

…Көтү кайтыр алдыннан гына «НАТИ» төчкереп җибәрде, Кәшфи йөгеренде: тракторның бер алдына, биш артына төште. «НАТИ» аның саен ышанычлырак гөрелди иде. Габделбарый агай йөгереп килеп җитте: кулында һаман теге ашъяулыкка төрелгән савыт белән аш иде. Кәшфи, йөгереп йөрешли, елмаеп, әтисенең ашъяулыгын кире какты һәм, председатель янына барып, «Пушки» пачкасыннан берне алды. Әтисе барында Кәшфинең мондый хәрәкәте әлегә беренче тапкыры иде… Әмма әтисе бәхетле иде.