Сократ Янович - Сьцяна

- Ён абражае мяне, пане старшы! - яна тыцнула пальцам у міліцыянта. - Мне дваццаць гадоў, калі хочаце ведаць...

- Добра, добра, - старшы сяржант вытрашчыўся. - Што вы тут рабілі ў мужчынскім туалеце ды хто распаласаваў вам блюзку, га! І чаго з вамі тут гэты грамадзянін? - ён паглядаў: то на Зіну, то на Сьцяпана. - Адказвайце!

- Я ўцякла сюды! Каб мяне не забілі! - яна павярнулася да Сумленевіча: - І гэты недарэка, відаць, забіўся ў туалет, замест хвастаць па пераносіцах...

- Ён дабіраўся да цябе! - расхваляваўся, бы певень, кадравік. - Пра якую гэта бойку ты гародзіш пану?

- Я не магу таго слухаць, пане старшы сяржант! Каму я што дрэннае ўчыніла, каб плёткамі мне сьвет завязваць? - абараняла сваю рэпутацыю дзяўчына. - Самі, пане міліцыянт, паглядзеце, што счаўплося...

Старшы сяржант прыгледзеўся да кадравіка.

- Не, гэта сон, - балбатаў кадравік. - Нечуванае махлярства...

Малодшы сяржант зайшоў кадравіка ззаду й стаў за ім, раскірачыўшыся.

- Гаварэце, што тут здарылася? Хто з кім біўся?

- А чорт іх ведае, пане сяржант! Блюзку, во, змарнавалі...

- Ніякай бойкі, пане, не было... Зьбегліся, каб...

- Зьбегліся? Колька, выклікай крымінальнага тэхніка! Звані: групавы пабой, - і да дзяўчыны: - Хто вас пакрыўдзіў?

- У замяшаньні хіба ўгледзіш, хто, каго й за што?

- Цікава, цікава... - сяржант падыйшоў да Сумленевіча.

- Я, пане сяржант, ішоў зубы пачысьціць...

- Каму? - не ўтрываў перад Сьцяпанам малодшы сяржант. Ён па-хлапечаму расьсмяяўся й, прысеўшы на крэсла, узяўся выклікаць па радыётэлефоне камэндатуру.

Тым часам Сьцяпан тлумачыў, выймаючы з кішэні пінжака шчотачку й зубную пасту, як гэта ён намерваўся адбыць у прыбіральні ранішні туалет.

- Вы, дык што: дома не начавалі?

- Не.

- Ага...

- Яго судзіць будуць за разбой! - паскудзіў Сьцяпану кадравік. - Ён, пане сяржант, легкавую машыну спаліў, шэфа апаганіў, жонку сваю адлупцаваў, бунт у нас падыймаў, людзей добрых бухторыў!..

- Я ня вас пытаю, - суцішыў крыкуна старшы сяржант. - Лепш скажэце мне, грамадзянін, дзе тая згвалтаваная жанчына?

- Я...

Міліцыянты нічога не ўстанавілі. Яны забралі з сабою Зіну й Сьцяпана. Допыт у камісарыяце таксама ня даў вынікаў; пад вечар дзяўчыну выпусьцілі. «А вы - пасядзеце», - сказалі Сумленевічу. І ён ціхмана прайшоў у арыштанцкі пакой. Уночы разбудзілі яго й завялі да сьледчага, які ўжо шмат ведаў пра ўсё.

Сумленевіч - ні то ад страху за далейшыя наступствы, ні то застаючыся ляяльным у дачыненьні да дзяўчыны, - не адступіўся ад узьніклай вэрсіі падзеі. Назаўтра былі прад'яўленыя яму паказаньні сьведкаў - працаўніка адміністрацыйнай сэкцыі, рэфэрэнта з аддзелу паслугаў, працаўніка сэкцыі па справах грамадзкага самакіраваньня й інш.

Сьцяпан не раскалоўся.

Ён выратаваў перш за ўсё самога сябе. (Нядаўна расказвалі яму, як старшыня, даведаўшыся пра здарэньне зь Зінай, папрасіў дзяўчыну да сябе ў габінэт і намаўляў яе, каб яна абвінаваціла Сьцяпана ў згвалтаваньні: дэкляраваў ёй павышэньне на службе. Адказала яму: «Я, пане старшыня, не раздумала выйсьці замуж».)

На працу Сьцяпан Сумленевіч не пайшоў. Не вярнуўся ён і дамоў - спачатку ня могучы прабачыць Кіры, што яна не даведвалася, дзе ён і што зь ім.

Штосьці каля тыдня начаваў Сьцяпан у знаёмых, ад якіх наслухаўся ён усякай усячыны.

Пераначаваў - і ў члена камісіі, які афіцыйна паведаміў Сьцяпана:

- Вас шукаюць з позвай на суд. Ну, адпачывайце ў мяне, а я пайшоў - трэба абкапаць бульбу.

Позву, у той-жа вечар, Сьцяпан паквітаваў на цэнтральнай пошце; хатні адрас на ёй быў закрэсьлены і, відавочна, лістанош надпісаў: «Адрасат невядомы».

Адбыўся суд.

Суд як суд. Адвакату абвінавачаньня засьвяціліся вочы, калі пачуў ён тлумачэньні Сьцяпана, падсуднага. «Высокі суд! У васобе Сьцяпана Сумленевіча мы можам наглядаць тое бессаромнае круцельства, патанаючы ў якім да самога дна, абвінавачаны не завагаўся чыстае й высакароднае зьмяшаць зь нізкім, брудным і подлым...»

Усё прышылі яму.

Уляпілі Сумленевічу дзіўна нямнога, гадоў нешта паўтара. Нечуванае: без грашовай рэкампэнсацыі пацярпеламу!

Турэмны выхавальнік неяк наладзіў дыскусію аб маральнасьці, яе сутнасьці й скрыўленьнях. Сумленевіч меў палымянае выступленьне; ён моцна зьдзівіўся, калі пасьля гэтага дыспуту запрапанавалі яму працу ва ўнутраным радыёвузьле турмы. Там было ўжо двух: юрыдычны дарадчык, якога пасадзілі за камбінацыі, і будаўнічы інжынер, што пракраўся на цыманьце. Сьцяпан пісаў перавыхаваўчыя гутаркі (памерам да дзесяці хвілінаў), зь якіх яго незвычайныя супрацоўнікі рабілі жарты. Ён абураўся на іх, і дайшло да нашумелай авантуры, пасьля якой Сумленевіча перавялі ў брыгаду па будаваньню дарогаў. Непрызвычаенаму да фізычнай працы Сьцяпану Сумленевічу цяжка даўся там першы месяц - смылелі яму нават костачкі!