Сократ Янович - Сьцяна

- Не.

- Я ўжо ня ведаю, дзе я й хто я?..

Пракурор пацёр пальцамі нос, стрымліваючы пазяханьне. Ён сеў у крэсла, высунуў шуфлядку зь пісьмовага стала і ўзяў адтуль колькі пратакольных блянкаў; націснуў на пятку даўгапісу.

- Вернемся да справы, грамадзянін Сумленевіч. Вы прызнаяце сапраўднымі абвінавачаньні, якія сфармуляваныя супроць вас? Так?

- Я-ж казаў...

- Раскажэце, як вы падпалілі легкавую машыну... - ён назваў дзень здарэньня й прозьвішча старшыні. - Вы добра падумайце над матывацыяй свайго ўчынку. Прашу вас памятаць: ад таго, што вы скажаце тут, будзе залежыць, мабыць, свабода шмат якіх асобаў, якія знайшліся ў нашым полі зроку. Ці вы, грамадзянін Сумленевіч, напэўна кіраваліся выключна грамадзкімі інтарэсамі?

- Я ня ў стане добрасумленна адказаць вам на гэтае пытаньне. Як у прыродзе няма чыстых рэчываў, без аніякіх дамешак, так і ў дзеяньнях людзей...

- Менавіта, менавіта... Паміж вамі й старшынёй былі, скажам, непаразуменьні амбіцыйнага характару?

- Чаму-ж гэта магло іх ня быць? На службе яны - норма!

- Напрыклад?

- Ну, для прыкладу кажучы, старшыні спадабаўся я ў якасьці матэрыялу на стукача, - сказаў Сьцяпан і прыкмеціў, як губы ў пракурора скрывіліся. - Ён, ведаеце, палічыў...

- Канкрэтна, канкрэтна...

- Старшыня сам мне пра гэта казаў!

- Менавіта?

- Што супрацоўнікі давяраюць мне й таму я арыентуюся ў настроях калектыву, у паасобных апініях ды меркаваньнях... Самі ведаеце.

- Ён запалохваў вас?

- Не, не запалохваў. Ён абяцаў мне залатыя горы.

- Вы далі яму сваю згоду?

Пракурор перастаў пытаць.

Ён раскідзістым почыркам запісваў фармуляры, складваў пратакол, час ад часу падымаючы на Сьцяпана пасьлепянелыя вочы. Калі закончыў, ён крадком зазірнуў сабе пад рукаў, дзе блішчэў наручны гадзіньнік.

- Чытайце, вось, пратакол допыту і падпісвайце кожную старонку асобна ды чытэльна, імем і прозьвішчам, калі ласка.

Сьцяпан уседліва чытаў.

- Вы, пане пракурор, нічога дадатковага не напісалі тут, - сказаў ён.

- А чаго вы, грамадзянін Сумленевіч, хацелі?

- Ну, таго, што я вам гаварыў, - няўпэўнена заўважыў Сьцяпан.

- Тое, што вы гаварылі, шаноўны грамадзянін, трэба яшчэ даказаць. Гэта, па-першае, каб вы ведалі й памяталі. А па-другое, зьмест вашых тлумачэньняў ня мае простага дачыненьня да справы. Калі-б суд браў такое пад увагу, дык было-б магчыма апраўдаць кажнюткае злачынства. Сьвет заўсёды вінаваты ў вадносінах да адзінкі, а адзінка - у вадносінах да сьвету, - ён зьнецярплівіўся: - Кантэкст, які вы, грамадзянін Сумленевіч, прыдаяце справе, - беспрапарцыянальны да яе сутнасьці. Вось так.

- Колькі мне ўлепяць?

- З гэтым пытаньнем вы да мяне не зьвяртайцеся.

- Я разумею, пане пракурор. Але - калі можна - скажэце мне, якую кару за мае ўчынкі вы прадбачваеце? - Сьцяпан трымаў на языку: «Або спадзеяцеся».

- Хі, падумаю, пане Сумленевіч. А так, праўду кажучы, дзіўны з вас чалавек. І наіўны. Так, наіўны.

- Бо я выжываю поскудзь?

- Поскудзь?

- І вы мяне, таксама, не зразумелі.

- Я вас зразумеў, прынамсі, так мне здаецца. Я не сумняваюся ў вашай альтруістычнай адданасьці, аднак-жа, ня вам гэта брацца за барацьбу супроць злоўжываньняў.

- Справядлівасьць патрабуе спэцыялізацыі?

- Што вы маеце на ўвазе?

- Гэта, пане пракурор, я дагаворваю вашу характарыстыку мяне. Значыць, я павінен лічыць сябе самадзейнікам у галіне перамаганьня адмоўных зьяваў у грамадзкім жыцьці, у галіне сямейнага шчасьця, таксама ў галіне каханьня, у галіне сэнсу працы і ў галіне веданьня самога сябе... Ва ўсім ёсць спэцы?

Пракурор засьмяяўся - ні то пацешліва, ні то злосна.

- Што-ж, эпоха выбарных судзьдзяў мінула, відаць, беспаваротна. І публічных абвінаваўцаў некалі выбіралі шляхам галасаваньня. Я не пярэчу, што гэта мела свае добрыя бакі, але яно было сэнсоўным толькі тады, калі чалавечы розум мог яшчэ быць Леанардам да Вінчы. Ня зараз, не.

- Мяне, здаецца, палохае тое, што разьвіцьцё чалавека адбываецца ў кірунку яго частковасьці, якая нагадвае ракавую апухліну. Мы, вось, сядзім перад сабою: я - самадзейнік у галіне заканадаўства, а вы...

З пракуратуры выйшаў Сьцяпан з пачуцьцём уласнай бездапаможнасьці. На ратушавай вежы шугаў замацаваны там сьцяг, быццам апавяшчаючы навіну. Паміж крамамі снавалі натоўпы, а далейшыя вуліцы выглядалі паўпустыннымі, зь ледзь прыкметнай смугою далечыні. Мутна паблісквалі калюгі.

Ад «Асторыі» заносіла кухоннымі араматамі.

Ён пералічыў грошы - на абед і да абеду.