Сократ Янович - Сьцяна

- Да пабачэньня...

Дзьверы, незачыненыя за ім, паскрыпвалі ад скразьняку.

Сумленевіч пагаліўся ў цырульніка, што адчыніў сваю майстэрню ў надта дарэчным месцы - у парт'ерні гарадзкой лазьні. Ад нядбайна востранай брытвы пякла яму скура й хацелася піць. І памыцца - вылежацца ў ваньне, ва ўсьпененай вадзе дакладна адкарэць, абмыцца й нацерці цела шурпатым ручніком; смачна пакурыць потым у чакальнай залі.

Прабыў ён у ванным пакоі мо' з гадзіну. Апранаючыся, зь недаверам зноўку прагледзеў тую паперку. «Вось табе й развод», - успомнілася яму гутарка зь цесьцем. Ён скамечыў дакумант і шпурнуў яго ў сьмятнічку, а неўзабаве - падняў адтуль, выгладзіў ды паклаў у партфэлік з грашыма.

У каапэратыў вяртаўся ён ціхай Старабаярскай (тут чуваць было гудкі паравозаў на Фабрычным вакзале).

У галоўным сакратарыяце, калі Сьцяпан прачыніў туды дзьверы, было незвычайна спакойна.

- Шэф - на месцы? - запытаў ён у сакратаркі, аж тая зьдзівілася гэтым.

- Старшыня зараз заняты, - адказала яму. - Я пазваню вам, пане Сумленевіч...

Дзяўчына пужліва ўздыхнула.

- Дзякую вам. Ня трэба - я сам, - кіўнуў ён галавою, як бы перадаючы загадзьдзя дамоўлены сыгнал.

Сьцяпану зрабілася горача. Ён зразумеў, што падсьвядома сам прыкідваецца прыніжаным, пераўтварае сябе ў жаласьлівую ахвяру чыёгасьці самавольства ў той час, калі мае ў сваім распараджэньні спосабы супрацівіцца.

«Я скажу яму пра Кіру», - вырашыў Сьцяпан. Але не адразу ён учыніў тое, да дробязаў разглядаючы габінэт, быццам нейкі мэмарыяльны пакой, прысьвечаны памяці пісьменніка або вучонага.

- Алё, - ён пачуў праз мэмбрану сухі голас старшыні, які, відаць, дагаворваў з кімсьці тэрміновае. - Так...

- Я хачу пагаварыць з табою.

- Так... А хто гэта, э, звоніць?

- Ты не пазнаеш мяне? Я - Сьцяпан.

- Як?

- Сьцяпан!

- Сьцяпан? - і, затым, старшыня да таго кагосьці: - Вы, э, прабачце мне... Алё, я слухаю, слухаю вас.

- Сьцяпан Сумленевіч тут, - вымавіў ён з расстаноўкай, набіраючыся заедлівага гневу. - Су-мле-не-віч... Чуеш ты мяне?

- Гм, э... Паслухайце вы: у мяне зараз, э, няма часу на размову. Пазванеце мне, прашу я, э, вас, заўтра раніцай, калі ласка.

- Заўтра - гэта доўга.

- На жаль, э, сёньня ў мяне крайне запоўнены дзень. Э, так.

Сьцяпан цярпліва прапанаваў:

- Я зьяўлюся ў цябе ў дзевяць гадзінаў раніцы. Добра? - ён ужо як бы пабойваўся таго, што шэф, вось, пачне сыпаць сьмехам і скажа: «Пацалуй ты мяне, ведаеш, дзе?..»

- Вы перш пазванеце мне...

- Нашто? Ці ня можна нам зараз дамовіцца?

У тэлефоннай трубцы заглохла; яе засланілі далоняй.

- А ў чым, э, справа, калі гэта не таямніца?.. - запытаў старшыня, і Сумленевіч пазнаў па яго голасе, што ён сьмяяўся.

- Дробязь: Кіра перадае табе сардэчныя вітаньні й нешта такое, што хачу я ўручыць табе асабіста, - Сьцяпан дадаў: - Калі так можна сказаць, уласнаручна...

- За вітаньні ад вашай жонкі я дзякую, э, але не разумею іх? - адказаў яму старшыня. - Адносна-ж вашай просьбы аб сустрэчу са мною, дык, э, калі ласка, званеце мне вы, э, прыкладна, у восем гадзінаў раніцы. Заўтра.

- Ты запамятай сабе, што ад сёньня мы зьяўляемся шваграмі, гэта значыць, ад мінулай ночы, і будзем карыстацца між сабою формай «ты».

Старшыня выключыўся.

- Звалата! Круцель! Паганец! - Сьцяпан ператрасаў шуфляды пісьмовага стала ў сьляпой надзеі знайсьці там ладны недакурак; часамі валяліся яны ў звалцы ўсялякіх алоўкаў. - Дурная Кіра! Дурныя бабы! Дурны сьвет! А найдурнейшы - Глянцпаперчык! Ён, гэта тая людзіна, што нічым ня стане рызыкаваць. А чаго-ж ты, брацец-Гляньцец, даб'есься ад свайго лёсу бяз рызыкі, га? Сярэдняй пэнсіі на старасьць, ня болей. І горка сам заплачаш перад сьмерцю, што так недарэчна жыў столькі гадоў, столькі гадоў... Да чаго-ж гэта ўжо даходзіць: штораз больш людзей дрыжыць за кавалак чагосьці ім дадзенага, - бушаваў Сьцяпан, аднак-жа, не падпускаючы да сябе поўнай пераконанасьці да выказанага, каб не разгубіцца. Не ашалець! - Бач ты яго, Глянцпаперчыка: знайшоўся ён мне дарадчыкам! Ты, маўляў, Сумленевіч, уцякай з гэтай працы на іншую. Калі ня зробіш таго - загінеш! Яны, бандыты, наладзяць над табою гэткі глум за нішто, якога ты да канцавіны сваіх дзён не забудзеш. А я, ідыёт, што й казаць, прыняў яго словы да сэрца, прыпужаўся, забыўся на тое, што мне якраз трэба публікі, публікі мне трэба, публікі!.. Сказаць - перад усімі - праўду патрэбна мне, выкласьці яе ўвачавідкі. Я разумею, што праўда можа й сто гадоў ляжаць, быццам багэмскі пярсьцёнак, гэтае прыдуманае нібы-золата. Выклічуць мяне на грамадзкі суд?.. Гэтым яны самі падлезуць пад нож! Бог ім розум адабраў... Кіра ўсё гэта падказала казлу, абдурыла яго, каб такім чынам адпомсьціць яму? Не, яна разьлічвае на дзеяньне хабару: просьценька, паслухмяна, даверліва. Улада прайдзісьветаў трымаецца, а як-жа, на тым, што звычайны чалавек ня верыць у тое, што найжахлівейшае паскудзтва можа сабою прыкрываць яшчэ больш жахлівае. Задам я ім пытлю на іх судовым фарсе, скрозь зямлю яны праваляцца! Пачну я сваё выступленьне з этычна-маральнай характарыстыкі шэфіка. Кіраю ён не паслужыцца... Могуць, халеры, апамятацца ды раздумаць інсцэнізаваць апавяшчэньне грамадзкай анатэмы супроць мяне. Што тады мне рабіць? Як гэта будзе можна заахвоціць іх для таго, каб пачуліся яны зусім упэўненымі... Трэба мне прыкінуцца перапалоханым? Хоць гэта й птушыны, але - неблагі спосаб. Заўтра, у старшыні мо' нат удасца й расплакацца?.. Ах, у мяне больш шчасьця, чымсьці розуму...