Сократ Янович - Сьцяна

Пакратаўшы ўказальным пальцам чарніліцу з пэгасаўскім пер'ем, чортведама кім і адкуль прыдбаную сюды, Сьцяпан, ня могучы ўседзець проста, круціўся ў крэсьле, машынальна выціскаючы прышчыкі на носе. «От, заразы!» - ён суцішыўся на хвілю, вывучаючы спачатку тыя подпісы (карацюткі тэкст). Так, гэта была пастанова ўправы каапэратыву аб пераводзе Сумленевіча з пасады загадчыка аддзелу на рэфэрэнта. Пераўтварылі яго ў маленечкага, ад сёньня заўсёды трусьлівага, чалавечыка, як сказаў-бы пра становішча Сумленевіча адзін зь яго сэзонных сяброў (зь нятоенай, вядома, задаволенасьцю).

Зрэшты, хтосьці зь іх - канкрэтна не запамяталася гэта Сьцяпану - адведаў яго, бадай, у той-жа дзень. Паводзячы сябе бы наведнік заапарку, ён з жартаўлівай, але досыць праўдзівай, асьцярогай падаў Сумленевічу руку.

- Ну й зарос ты, Сьцяпан, быццам воўк у клетцы!

Так: у той дзень.

- Воўк?! - зьдзівіўся Сьцяпан. - Ваўку, хіба, трэба абрастаць?

- Гэ, бадай, не, - ён усьміхнуўся па-бабску, з пляткарскай сымпатыяй. - Ты нікуды не паказваесься, таму й падумалася мне пра зьвера... - гаварыў Сьцяпану шмат і ахвотна.

Ён не прыйшоў дамаўляцца зь ім на выпіўку; здаецца, што - ад некаторага часу - і ня піў (зноў пачаў прысядаць ён да чаркі, як потым сказалі Сьцяпану, у пэрыяд рэарганізацыі, якую, усё-такі, правялі).

- Сьцяпан, - загаварыў ён з аглядкаю. - Сьцяпан, кідай ты пад халеру каапэратыў і бяжы адсюль, куды цябе вочы панясуць!

- У чым справа?.. - запытаў яго Сьцяпан. Гаварылі яны да сябе па імені; у яго было рэдкае ймя - Анастас?

- Гэ, муж нявернай жонкі даведваецца аб усім апошнім... - і ён расказаў Сьцяпану пра вельмі важнае.

Але Сьцяпан ня чуў яго, задумаўшыся над сьпісаным алоўкам. Таму ён і перапытаў размоўцу, перш папрасіўшы ў яго папяросу (забыўся купіць пачак «спортаў»):

- Ага, прабач... Як ты сказаў?

- Ня верыцца табе, га?

- Чаму? Цікава...

- Цікава, кажаш? Браток, тут табе ўцякаць трэба! Бегчы, няхай сабе й зь дзьвярыма на плячох - пазбудзесься дошкі з клямкай на вуліцы, калі прыпынісься, каб пераканацца, ці не даганяюць цябе, гэ... На, закуры яшчэ, - ён падаў Сьцяпану дзівосна тоўсьценькую папяроску, даўкую. - Сам я чуў усё наконт цябе, яны ня тояцца з гэтым. Больш скажу: спэцыяльна гавораць яны пра тое ўголас, каб падрыхтаваць настрой сярод так званага калектыву. Нябось, недурныя госьці, гэ... Што? Думаеш - я махлюю?

- Ты, калі ласка, паўтары мне...

- З табою, Сьцяпан, размаўляць горш, чымсьці з бабуляю, - гаварыў ён зь бестактоўнай весялосьцю. - Слухай: яны ўчыняць над табою грамадзкі вэрхал, іначай - агульны сход працаўнікоў установы закляйміць цябе, як небясьпечнага хулігана й вырадня! Сьцяміў? Гэта называецца пазытыўна паўплываць на незалежны ў сьвеце суд, на які, несумненна, аддасьць Сумленевіча гэтая хэўра. Сьведкаў - падрыхтавалі. Ты ня сьпі ў шапку, пагаліся, браток, і, плюнуўшы на дурны штат, салідна акопвайся са сваёй бандай - чыя акажацца яна большай, таго й праўда будзе, - ён змоўк у чаканьні ўражаньня.

- Ты, мабыць, добра кажаш.

- Як самому сабе, браток, га.

- Будзеш маім сьведкам?

- Я?

- Ну.

- Я аб нічым ня ведаю, дарагі.

- Раскажаш ты, от, пра мяне, як пра чалавека, суду і людзям, - у далоні Сьцяпану зламаўся аловак і выступіла кроў; пакалечанае прыткнуў ён да вуснаў.

- Я не магу табе нічога пэўнага абяцаць, - ён адказаў яму сіпеючым голасам. - Я, бачыш, выкупіў пуцёўку ў вадпачынак, гэ...

Ад нязначнай ранкі на руцэ пашыраўся боль. Ад гаючай пякучасьці сьліны.

- Сьведка можа апраўдаць сваю непрысутнасьць перад судзьдзёю толькі цяжкай хваробай, - сказаў Сьцяпан.

- Ты ня зробіш мне такога, - устаў цэлы Анастас (ён - Сьцяпан не памыляўся - меў мянушку Глянцпаперчык).

- Не паратуеш, дружа, мяне?

- Як, браток? - загарачыўся ён і ляпнуў: - Цябе я не абараню, а сам прападу. Зразумей, яны, - ён панізіў голас, - так прыціснуць цябе, што ўсе мы з табою насамі ў зямлю зарыем. Нешта не даводзілася мне сустрэцца з фактам, калі начальства прайграла справу ў судзе...

- Разумею. І не крыўдую я на цябе.

- Ну, браток, бывай.

- Да пабачэньня.

Глянцпаперчык разьвітаўся са Сьцяпанам без намеру калі-небудзь пабачыцца зь ім. У першую хвіліну жадалася Сьцяпану ўстаць і выйсьці разам зь ім, нават сказаўшы: «Пачакай, і я йду». Ад млоснасьці, аднак, яму адбірала ногі, а ў горле брыняў камяк, які меў смак радыскі.

Баючыся званітавацца, Сьцяпан прымусіў сябе ўявіць рэчку й поле, купаньне на чыстых глыбінях са жвірыстым дном. Прохаладзь! Сьпеў матчыны: «Ой, рэчанька, рэчанька...»