Сократ Янович - Сьцяна

У парт'е Сьцяпан папрасіў пачак смагавітых «кармэнаў».

У залі, дзе падавалі звычайную гарэлку, рагаталі яскравыя прастытуткі. Іх ляпалі па азадках здаравезныя тыпы ў шафёрскіх куртках. Яны ўладжвалі сваё.

Сьцяпан заказаў катлетку з перамолатага мяса, маскоўскі боршч, мінэральную ваду й сто грамаў.

Яму хапіла й на другую сотку.

У шэрую гадзіну завалокся ён у свой былы габінэт, яшчэ нікім не заняты, і перанёс туды падарожную торбу, каб пераначаваць там.

«Спаць! Я змучаны, і мне трэба спаць: адасьплюся, дык будзе відней, што рабіць, куды падацца, якое выйсьце знайсьці», - Сьцяпан, не распранаючыся, кладавіўся на падлозе, на дыване з казачнымі ўзормі. Ён падаслаўся піжамай, прыхінуўшыся галавою да тае торбы. І было яму добра...

...Зашумела-загудзела ўгары, і са столі вылузаўся чорт валахаты.

- Ах, во куды ты забіўся, гэ-гэ-гэ, - раскірачыўся ён над Сьцяпанам, сыплючы наўкола смуроднымі іскрамі. - Ну й як? Як табе сьпіцца? Маўчыш. Не жадаеш размаўляць са мною. Сказаць табе прымаўку? Скажу, паслухай: «Языком хоць і сраку ліжы, а рукам волі не давай». Га? Нядурна кімсьці запрыкмечанае, га? Я зараз яшчэ адну прымаўку...

- Пайшоў вон, рагаты! - крыкнуў Сьцяпан. - Пырскаеш мне ў вочы ядавітай сьлінаю, бадзяга!

- Добра, даражэнькі: мой кліент - мой пан! Зраблю я так, як ты загадаеш мне, - чорт адыйшоўся да бібліятэчкі й з асалодаю пачухаўся капытцам па жываце. - Сьпіш? Змарыўся ты, дамоў не пайшоў, а я чакаў цябе на рагу Садовай. Стаяў там, выглядаў, а Сьцяпана Сумленевіча ўсё не было... Думаю сабе, куды гэта ён мог падзецца? Давай я шыбаваць па-над Беластокам, праляцеў над вакзалам раз і другі ў надзеі, што пабачу цябе ля піўнога кіёску. Адзін знаёмы мне праваднік, калі я сеў на плячо яму, нараіў: «Ты, чарнамазы, у міліцыю або пракуратуру наведайся. Няйначай, як гэта туды твой Сумленевічык паімчаў шукаць апоры для праўды, мазгаўнёю ягонаю выдуманай». Так я й зрабіў: залятаю я гэта ў камісарыят, а там, гляджу, п'яніцу валакуць за каўнер і лаюць... Гідкае відовішча! Давай я нюхаць па сяржанцкіх пакоях, але ў іх даўно прапаў пах, э, тваёй справы. Дык зьлётаў я ў пракуратуру. Вельмі, э, прыкрае пра цябе давялося мне пачуць там! Пракурор, ведаеш ты, копціць тыя свае палавінкі ды ходзіць з кута ў кут, пагаворваючы: «Непраўдападобнае! Усяго на сьвеце я паспытаў, але такога балвана не сустракаў у сваёй практыцы!..» Ён, як трапна ты здагадваесься, меў на ўвазе тваю асобу, дарагі Сьцяпанка, - нячысты прыгледзеўся, з кашэчай чуйнасьцю, да Сьцяпанавых рук. - Нічога, фраер Сумленевіч, ня падай ты духам. Сторажы законнага ладу яшчэ не адзін раз вырачаць вочы на, э, твае ўчынкі. А ты не аглядайся на іх - чаўпі сваё, гэ-гэ-гэ... Сумленевіч ня быў-бы Сумленевічам, калі-б узяў ды раптам уціхамірыўся.

- Падла ты, а ня чорт!

- Гэ-гэ-гэ, дзеля таго я і ёсьць, каб людзям не падабацца. Мы, я з табою, як бы ў нечым і падобныя да сябе, э... У чым, га? О ля, я ўжо ведаю, ведаю: мяне любяць толькі некаторыя - і цябе, Сьцяпанка, таксама. Таксама, таксама... Так, ты не пярэч гэтаму. Во калі мне высьветлілася твая загадка! Усё думаў я й думаў, э, чаму ў сьціжме народу якраз з Сумленевіча не магу зьвесьці вока? Ты мяне, кроўны, ужо ў свае юнацкія гады абнадзеіў. Зьдзіўляесься? Разумею, пра дрэннае вы неахвотна памятаеце на Зямлі - але ад чаго-ж гэта мы, чэрці! Такая наша служба. Я табе зараз прывяду на памяць выпадак, дзякуючы якому, можа, э, пасябруем мы... Было гарачае лета тысяча дзевяцьсот шэсьцьдзесят чацьвертага году. Сьцяпанка купаўся ў Супрасьлі за Васільковам, за гэтым разбойніцкім мястэчкам. На беразе стаяла чарада гусей, якія мірна паскубваліся. Наш малойчык - гэта было добра відаць з-за чорнай хмары - ціхенька падплыў да тых бязьвінных хатніх птушак і, намацаўшы на плыткаводзьдзі ўчарнелую дубовую крывулю, шпурнуў цяжменю ў пародзістага гусака. Белы птах роспачна залапатаў крыламі ад нечаканага ўдару й неўзабаве сканаў, задзёршы лапкі ўгору. Тым часам наш герой, адплыўшы на прыстойную адлегласьць, зь любасьцю прыглядаўся, як чужы чалавек, выпадковы сьведка зладзеяньня, мітусіўся ў пошуках забойцы...

- Няпраўда! - выстагнаў Сьцяпан. - Я адганяў таго гусака, каб ён не задзюбаў малых гусянятаў! І незнарокам...

- Апраўдваесься! Ты майстар на гэта, але, пакуль, э, няхай твой чорт будзе старэйшы, калі другога маеш... Возьмем іншае здарэньне. Сьцяпан Сумленевіч, вучань шаноўнага тэхнікума, аднойчы дакладна засланіў вокны, як толькі яго маці выйшла з дому. Калі-б гэта было ўвечары, дык я, мабыць, прасьляпіў-бы як-жа каштоўную рысачку да біяграфіі майго падапечнага... На дварэ стаяла міготкая гарачынь? Сьлізгануў я ў комін, каб з попельніка ў печы падгледзець, чым гэта хлопчык займаецца. Цюкнула мне нядобрае, і я не памыліўся: Сьцяпанка, э, замест урокаў пісаў ананімку клясаваму выхавальніку, у якой ён страшыў яго, што пакончыць самагубствам, атруціцца, калі той паставіць Марысі двойку па хіміі...