Сократ Янович - Сьцяна

Вельмі добра, што Кіра не здагадваецца пра няшчасце, якім вымушаны, няхай сабе й часткова, займацца Сьцяпан. Ён упэўнены ў тым, што за яе словамі зацікаўленьня й спачуваньня штораз бліжэй хавалася-б падазронасьць. Тое надта няўлоўнае чуцьцё недаверу, якое называюць, хіба залішне, падазронасьцю, як быццам першую прыступку назваць цэлай лесьвіцай.

Капітан не зьявіўся ў дамоўленую гадзіну, спазьніўся; ён колькі хвілінаў наракаў на недахоп часу, на звалку работы, і заўзята гладзіў парадчэлыя валасы, якія па-кавалерску ўпрыгожвалі ягоны высокі лоб. Сумленевіч, не чакаючы, пачаў яму расказваць. Сьледчы выслухаў яго даволі безуважліва й папрасіў характарыстыку - як гэта сказаў ён - нарыс псыхалягічнага партрэту нябожчыцы. Размова атрымалася нецікавай.

- Ну, хоць раз вярнуўся ты дамоў як чалавек, - гаварыла Кіра, рыхтуючы абед. Сьцяпан мыў рукі ва ўмывальніку; намочаным ручніком націраў карак, каб пазбыцца мігрэны. Ня слухаў жонкі, надакучліва дбайнай пра яго, і нават пашкадаваў таго пачуцьця задаволенасьці, зь якім ішоў з працы. Нёс дахаты гэтую сваю выпадковую пунктуальнасьць, бы падарунак для Кіры. Яна, усё-такі, старэе... - Ці ты, Сьцёпа, яшчэ любіш мяне? - яна выключыла полымя газу пад патэльняй, на якой смажыліся катлеты. Не азірнулася. - Ці я патрэбная табе?

- Ты, Кіра, лепш дай мне есьці, - паморшчыўся Сьцяпан. - Давай мы паабедаем, - ён сеў за супрацьлеглы канец стала. Яму хацелася есьці, і ён таму баяўся, каб ня выбухнуць злосьцю.

«Чорт падкусіў мяне купіць касьцюм!» - нездаволена падумаў пра пінжак, які выдаўся яму цяжкім і нязграбным. (Набыты за танную цану ў «Цэнтралі».)

- Падсмажыць цыбульку, Сьцёпа? - Кіра быццам раздумала сказаць Сьцяпану важнейшае.

- Нашто? Сядай, урэшце, - ён узяўся нарэзаць хлеба. - Пакуль насмажыш цыбулі, дык усё выстыне, - лусты крышыліся яму, пачарсьцвелыя.

Маўкліва паабедалі. Ён азваўся толькі раз. («Кіра - зноў забуду сказаць табе - трэба пападліваць вазонікі на акне, цёплай вадою, каб карэньчыкі не пагнілі...»)

Потым пагаварылі спакайней.

- Што чуваць, Сьцёпа, на працы?

- Нічога асаблівага: бавім час да вечара...

- Ты, бачу, чамусьці не ў гуморы.

- Хто яго ведае... Нейкая стома напала на мяне.

- Мала сьпіш: трэба мінімум восем гадзінаў, Сьцёпа.

- Трэба.

- Зноў прасядзіш паўночы..

- Не прасяджу...

- Так далей нельга, Сьцёпа.

- Чаго нельга, Кіра?

- Сьцёпа, чаму ты ня слухаеш мяне? - у яе памутнеў голас. - Зачыняесься ў кухні ды сядзіш у ёй да раньня.

- Не да раньня, Кіра. Часам, здарыцца, да адзінаццатай... - Гэта была няпраўда. Ён ужо колькі месяцаў кладавіўся спаць пасьля дванаццатай. (Яму, звычайна, ня спалася.)

Вярнуўшыся дамоў, ён з улюбёнасьцю наводзіў парадкі ў пакоях. Зьбіраў, рукамі, сьмяцінкі на дыванах, сьціраў шматкаю пыл з падлогі й парэнчаў фатэляў, перавешваў адзеньне ў шафах, чысьціў абутак, мыў пасуду й гаршкі, дапамагаў Кіры ў гатаваньні абеду, калі яна не пасьпявала зь ім на час, хадзіў у склеп па бульбу й моркву (тамака ён, а як-жа, даводзіў да геамэтрычнага ладу на паліцах са слоікамі павідлаў і бутэлькамі самаробнага віна), выносіў сьмецьце. Снаваў зь цяжкай задумёнасьцю, а калі гаварыў, дык пра глупствы. Кіра не прыкмячала таго, што Сьцяпан нечым заклапочаны...

Сумленевіч падумваў аб тым, ці ня лепш было-б яму зьмяніць месца працы.

Прадчуваў: роздумы зьяўляюцца пастановай. Хаця-б таму, што выклікалі яны ў ім супакоенасьць або й захапленьне, ад якога ўставаў ён са звычнага крэсла й хадзіў з кута ў кут. Патрэбна было яму вышукаць прычыну, апраўданьне... Не знаходзіў яе. Яго шанавалі, супрацоўнікі й начальства, як ураўнаважанага чалавека, які здолее знайсьці выйсьце з кожнай, здавалася-б, бязвыхаднай сытуацыі; як таго, які не падвядзе. Называлі Сумленевіча сапраўдным камуністам, пакепліваючы, бо ён не зьяўляўся членам парты!...

Штосьці ня ладзілася ў Сумленевіча. У сераду, пад канец дня, яму званіў капітан. Забойства сакратаркі, калі думаў аб ім, навейвала на Сумленевіча сум, ад якога ён страчваў здольнасьць штокольвек разумець. Гэта было неяк падобнае да задуманых ім пошукаў новай працы. Невытлумачальнае спараджала якоесьці адранцьвеньне, тупую, быццам зубны боль, дрымоту.

Кадравік прыйшоў з кандыдаткай на сакратарку. Не прыглядаючыся да яе, Сьцяпан падумаў, што сьмерць можа быць і радасьцю... Стаяла перад ім жанчына рэдкай прыгажосьці, бадай, маладзіца, якой жадалася мець свае грошы, чаго, зрэшты, яна не затойвала.

- Сядайце, калі ласка, - сказаў ён. І кадравік, з гатоўлівасьцю задаволенага мужа, паўтарыў ёй словы Сьцяпана, паказваючы на мяккае крэсла ля пісьмовага стала. Пачакаў, пакуль яна сядзе. - Вы хочаце працаваць у нас? - яе прыгажосьць не дазволіла Сьцяпану глядзець ёй у вочы. «Прыгажосьць у Ніны была прыгажосьцю нахабнай і, мабыць, таму не прыкмячалася яе», - адзначыў за нябожчыцай. - У вас ёсьць вопыт такой працы?