Уладзімір Караткевіч: Лясная гісторыя

Я вельмі люблю Вальку.

А ён пачынае ўжо плесці нейкую новую ману:

– Бачыце, хлопцы, ноч ляціць. Унь, на чорным кані. Конь стомлены, ледзь перабірае капытамі ў паветры. І твар у ночы чорны…

Голас яго слабее, заціхае. Праз хвіліну ён спіць. Засынаем і мы, шчыльна захінуўшыся ў стары рыжы палітон і кажушок. Начныя сны ў лесе кароткія. Засынаеш, прачынаешся і зноў засынаеш. І ў сне амаль тое самае, што наяве: далёкі крык пугача, шапаценне хвой, ноч на чорным кані і цэлыя абярэмкі жоўтых касачоў. Часам праз напаўзакрытыя павекі пабачыш язычок полымя, што вырваўся на волю з вуголляў, пачуеш, як сваволіць у сітнягах вадзяны пацук. І зноў цішыня, сны.

– Уставай, уставай, – торгае нехта мяне за плячо.

Гэта Валька. Ён свежы і чырвоны: паспеў памыцца. Зміцер сядзіць ля вогнішча і калоціцца са сну. Ноч яшчэ толькі пабялела, і невядома, добры або шэры будзе дзень.

Мы ідзём. Свет увесь купаецца ў расе і, з недасыпу, здаецца нейкім дзіўным. Павуцінне ў дробных бісерынках расы гарыць, як хрустальнае. Толькі тут заўважаеш, як многа ў лесе павукоў. Адна ззяючая сетка вісіць нават паміж самымі высокімі галінкамі аднаго дрэва.

Мы змоклі амаль да грудзей. Кветкі пакідаюць на нашых ботах мокрыя рознакаляровыя пялёсткі.

А Кізікаў яр здаецца зусім непаўторнай мясцінаю. Жоўтыя касачы на беразе возера стаяць нязломным гушчаром. Над ярам схіліліся дрэвы, ён нагадвае тунель.

Мы выбіраем зацішнае месца і кладзёмся на зямлю. Ранак. Спяць яшчэ нават птушкі, і ў лесе цішыня.

Я не ведаю, як доўга мы ляжалі тут, і вось сапраўды, мы як пацэлілі са сваёй здагадкай.

– Ласіха, – шапнуў аднымі губамі Зміцер. – Вось каго клікаў стары лось.

Я толькі тады заўважыў вялізны даўганогі цень, што выплыў з зараснікаў і асцярожна паплыў па травах да возера. Ён ішоў так ганарліва, так прыгожа, што ў мяне нешта зашчыкала ў вачах. Бязрогая, з гордай шыяй, з доўгімі моцнымі нагамі.

– Глядзі, – здагадаўся я па вуснах Шчарбянка.

За ласіхаю выйшла ласянё і, пераймаючы рухі маткі, такое сур’ёзнае, маленькае, добра выхаванае, пакрочыла за ёй.

Яны пілі ціха. Ім трэба было напіцца, каб пасля зноў на цэлы дзень пайсці ў сваю цытадэль, дзе бяспека і мір. У іх аднялі нават ваду, адняў не закон, а слабасць нашага ляснога закону. А вось жа самы хатні дзікі звер на зямлі толькі нядбайнасцю, нецікаўнасцю чалавека пакінуты дзікім.

Яны пілі, яны баяліся. Мне стала так сорамна, што я пачырванеў. І ўсё ж гэта было дзіва як прыгожа. Возера, лес, звер, кроплі вады, што падалі з пысы жывёлы, калі яна на хвіліну пакінула піць і прыслухалася. Піце, любыя, піце. Хто кране вас у такую мірную, такую добрую гадзіну?

Стрэл прагучаў раптоўна, аднекуль справа, з-за нас. Мы яшчэ не паспелі зразумець, у чым справа, як ласіха вялізнымі крокамі адбегла ад возера (хмызняк затрашчаў) і цяжка павалілася на зямлю. Потым павольна-павольна ўстала. З нагі яе лілася кроў. Ласянё, задаволенае тым, што маці стаіць спакойна, хутка падбегла і пачало смактаць. Яно было даволі вялікае, але яшчэ зусім дурное, гэтае ласянё.

Мы глянулі назад: па траве яшчэ расплывалася хмарка парахавога дыму. Я не памятаў, што я раблю. Я выйшаў са сховішча і накіраваўся да звера. І раптам спыніўся: ласіха зрабіла некалькі кульгавых крокаў і стала, бо ласянё не хацела ісці. Яно, відаць, ведала: маці не бяжыць стрымгалоў – значыць, можна не бегчы самому.

І тут па прыгожай атласнай шкуры жывёлы прабеглі дробныя дрыжыкі, потым мацнейшыя. Я быў ужо зусім блізка і тут пабачыў незвычайнае: вялікія-вялікія слёзы пакаціліся з вачэй звера…

Я, вядома, сачыў раней, як плачуць гусі, калі іх рэжуць, але гэта было вышэй маіх сіл.

– Сцеражыся, капытам заб’е, – крыкнуў мне Валька.

Але я і так павярнуўся і пайшоў. Толькі апынуўшыся поруч з другам, я кінуў позірк назад. Ласіха павольна, вельмі кульгаючы, накіроўвалася ў лес.

– Што з ёю будзе, га? – спытаў Валька.

– Сапсаваны звер. Здохне, напэўна. І ласянё… Зусім дурное яшчэ. І столькі драпежнікаў.

– Слухай, братка, – загаварыў Лісоўскі, пазіраючы мне ў вочы і забягаючы наперад, – а можа, яна не здохне? Можа, заліжа там, у гушчары? Звяры добра залізваюць раны. Га?

– Можа, і так, – сказаў я, і надзея варухнулася ў мяне ў грудзях.

Толькі тут, калі ласіха знікла ў дрэвах разам з маленькай цацкай, падобнай на вялікую, мы заўважылі, што Шчарбянок знік.

Не памятаючы сябе ад трывогі, мы кінуліся ў тым напрамку, адкуль прагучаў стрэл, і пабачылі двух, што ляжалі ў траве. Верхнім быў Зміцер, і ён трымаў за глотку Пашку Ермалюгу.