Першы раз я ўвайшоў у грабніцу ў пакінутым усімі схіле пагорка пад мяккім надвячоркавым сонечным святлом. Я быў зачараваны, і сэрца скакала ў захапленні, якое я не ў стане дакладна апісаць. Калі я зачыніў за сабой дзверы і ў святле самотнай свечкі спусціўся прамоклымі прыступкамі ўніз, я быццам ведаў, куды ісці. Свечка затрашчала ў душным смуродзе гэтага месца, але я адчуваў сябе ў затхлым паветры магільні надзвычай утульна. Я агледзеўся і ўбачыў шмат мармуровых пліт, на якіх былі дамавіны або іх рэшткі. Некаторыя былі запячатаныя і некранутыя, іншыя амаль зніклі, пакінуўшы па сабе сям-там срэбныя ручкі і таблічкі сярод дзіўных кучак белаватага пылу. На адной з таблічак я прачытаў імя сэра Джэфры Хайда, які прыехаў з Сасэкса ў 1640 годзе і праз колькі гадоў тут памёр. У адной незвычайнай нішы была незанятая труна ў даволі добрым стане, аздобленая толькі імем, якое выклікала ў мяне адначасова і ўсмешку, і дрыжыкі. Раптоўны парыў прымусіў мяне ўскараскацца на шырокую пліту, пагасіць свечку і легчы ў свабодную труну.
Хістаючыся, я выйшаў з грабніцы ў шэрым святле світанку і замкнуў за сабой ланцуг на дзвярах. Мая маладосць скончылася, хоць цела і зведала сцюжу толькі дваццаць адной зімы. Калі я ішоў дадому, уражаныя вяскоўцы, якія ў такі ранні час ужо прачнуліся, праводзілі мяне дзіўнымі позіркамі, бо я выглядаў як той, хто вяртаецца з нейкай вульгарнай вечарынкі. Але ўсе ж ведалі, што я вёў самотнае і стрыманае жыццё. Я не выходзіў да бацькоў, пакуль не асвяжыўся і добра не выспаўся.
З таго часу я штоночы наведваў склеп, дзе бачыў, чуў і рабіў тое, чаго раскрыць не магу. На маю гаворку заўсёды моцна ўплывала наваколле. Яна першай паддалася зменам, і блізкія хутка заўважылі, што ў маім вымаўленні з’явіліся архаізмы. Потым у мае манеры прабралася незразумелая бесцырымоннасць і нядбаласць, і ўрэшце я несвядома пачаў паводзіць сябе як свецкая асоба, хоць усё жыццё прабавіў у адзіноце. Раней маўклівы, цяпер я зрабіўся гаваркі, дэманструючы то рафінаваную лёгкасць Чэстэрфілда, [1] Лорд Філіп Дормер Стэнхап Чэстэрфілд (1694–1773) – ангельскі дзяржаўны дзеяч, дыпламат і пісьменнік, аўтар «Лістоў да сына».
то бязбожны цынізм Рочэстэра. [2] Джон Ўілмат, другі граф Рочэстэр (1647–1680) – ангельскі паэт эпохі Рэстаўрацыі.
Я выяўляў выключную эрудыцыю, зусім не падобную да таго неверагоднага манаскага вучэння, якому прысвяціў маладосць. Я спісваў форзацы сваіх кніжак імправізаванымі эпіграмкамі, якія выклікалі асацыяцыі з Геем, [3] Джон Гей (1685–1732) – ангельскі паэт і драматург, аўтар баек, песняў, пастараляў, камедый.
Праярам [4] Мэцью Праяр (1664–1721) – ангельскі паэт і дыпламат.
і самымі вясёлымі аўгустоўскімі камедыянтамі ды рыфмаплётамі. Аднае раніцы за сняданкам я аказаўся на валасок ад катастрофы, калі выразна непрыстойным тонам прадэкламаваў узор вакханальнага жарту васямнаццатага стагоддзя, які ніколі і нідзе не друкаваўся.
Хапай сваю кружку, сядай у наш кут,
І вып’ем за сёння, пакуль яно тут.
Ты мяса валі сабе шчодрай рукой,
Бо ежа й пітво – наш адзіны спакой.
Адна, шчэ адна,
А там і труна,
А ў труне ўжо не есці й не піць дап’яна.
Стары Анакрэан [5] Анакрэан (ці Анакрэонт, 570/559 – 485/478 год да н. э.) – старажытнагрэцкі лірычны паэт, прадстаўнік манадычнай лірыкі.
меў нос як бурак,
Затое быў добры піток і спявак,
Бо лепей чырвонаму, трасца бяры,
Чым беламу-беламу й на цвінтары.
Ну, Бэці, смялей,
Цалуй жа часцей —
Бо наўрад ці прыгожыя дочкі ў чарцей.
Трымаецца Гары пакуль што арлом,
Аж хутка і ён захрапе пад сталом.
І хай пад сталом! Налівай ды не стой!
Сумней будзе спаць пад каменнай плітой.
Крычы й рагачы
Ды прагна хлябчы —
Не пахлебчаш у вечнай падземнай начы!
Халера дзяры! На нагах не стаю!
Зусім скаламуціла голаў маю.
Ўсё, Бэці, апошні кілішак наддам —
І дамоў зазірну, покуль жонка не там.
Гэй, руку мне, кажу!
Ці шмяк – ды ляжу,
Але зверху зямлі, а таму не тужу! [6] Пераклала Алена Хрышчановіч.
Дзесьці ў той час у мяне з’явіўся цяперашні страх перад агнём і навальніцамі. Раней я быў абыякавы да такіх з’яваў, а цяпер адчуваў перад імі невымоўны жах і забіраўся ў найглыбейшыя закуткі дома, варта было нябёсам пачаць палохаць людзей электрычнымі разрадамі. Удзень я больш за ўсё любіў наведваць разбураныя сутарэнні згарэлага палаца і ў фантазіях уяўляў сабе, якой гэтая пабудова была ў час свайго росквіту. Аднойчы я напалохаў нейкага вяскоўца тым, што ўпэўнена завёў яго ў ніжнія сутарэнні, пра існаванне якіх быццам бы ведаў, хаця на іх забыліся ўжо шмат пакаленняў таму і з таго часу іх ніхто не бачыў.
Читать дальше