Array Array - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

– Чуў і я гэтую гісторыю, – сказаў Завальня. – На маю думку, праўдзівую і шчырую малітву заўсёды неба пачуе. Але дзе ж Базыль? Ён яшчэ не закончыў свайго апавядання.

Агледзеліся ўсе – але Базыля ўжо ў пакоі не было.

– Пэўна, заваліўся спаць, – абазваўся Сівоха, – бо я даўно заўважыў, што ён ледзь сядзеў і ўсё пачынаў драмаць. Але, пане-гаспадару, час бы і нам ужо адпачыць. Заўтра не цэлы дзень спаць: трэба быць на святой імшы.

– Але ж апавяданне пра жабер-траву не закончана.

Сказаўшы гэта, дзядзька выйшаў і загадваў прыгатаваць гасцям ложкі.

Патушаны агонь. Усе моцна спяць.

Усюды прырода дзіўная, прыгожая і разнастайная, чаргуюцца навальніцы і пагодныя дні. Здзіўлены пілігрым пазірае на змрочныя, вясёлыя і дзікія малюнкі пагоркаў і лясоў, страчае людзей, якія, разумеючы яго думкі і пачуцці, радыя падзяліцца з ім цяжкай сваёй тугою; усюды ёсць шчасце і нядоля; усюды незразумелая наканаванасць вядзе нас па розных дарогах жыцця. Чаму ж чалавек заўсёды сумуе па сваёй роднай зямлі, як дзіця па маці?

Такія думкі агортвалі мяне, калі на адзіноце падарожнічаў праз палі і цёмныя лясы далёка ад Бацькаўшчыны. Было ўжо каля паўдня – чыстае неба, ціхі дзень, спёка. Знябожаны падарожжам і сонцам, я сеў каля дарогі ў засені бяроз.

Непадалёку звінеў крынічны струмень, лашчылі мяне лёгкія подыхі ветрыку, што плыў з поля. Аддаўшыся марам, я ўспамінаў прыгоды мінулых гадоў і не заўважыў, як нехта падышоў да мяне – высокага росту – клунак на плячах, смуглы ад сонца і ветру твар, худы, змучаны цяжкім падарожжам. Пачаў ён так:

– Прыемна адпачываць тут, у засені бяроз каля крыніцы?

– Цяжка ісці ў такую спякоту, – адказваю. – А да вёскі ці да якой-небудзь аўстэрыі 168 168 Аўстэрыя – гасцініца, заезны дом. , магчыма, яшчэ далёка.

– Найлепей ісці, калі сонца схіліцца да захаду і абзавуцца спевамі саловак лясы, а цяпер усюды глуха: і птушкам дакучае спёка.

– Куды ты ідзеш? – запытаўся я ў незнаёмца.

– Туды, далёка, – паказаў ён рукою.

– Будзеш мне спадарожнікам, бо і я таксама іду ў той бок.

– Добра! Але, здаецца, бачыў цябе калісьці. Ці не на берагах Дзвіны? Можа, мы землякі?

– Мо і так. Бо там прамінулі найшчаслівейшыя дні майго жыцця.

– Я – Севярын, – сказаў вандроўнік. – Смутак і час змянілі мой твар, і вясёлыя думкі назаўсёды развіталіся са мною. Сёння я ўжо не той. Такія вось пуцявіны нашыя.

– Успамінаю цяпер: ты вёў некалі рэй у вясёлых забавах.

– Пакуль не глянуў вакол сябе. А як убачыў і ўсё спасціг – вандрую па свеце і нідзе не знаходжу спакою.

– Пуцявіны нашага жыцця, – сказаў я, – як пуцявіны жахлівых сноў.

– І цяжка дачакацца світання, якое б абудзіла ад гэтых страшных крозаў.

– Ці даўно, – пытаюся, – бачыў родныя пагоркі і лясы?

– Нядаўна, – адказвае, – пераведаў той край. Бачыў: пагоркі на сваім месцы, а лясы разрасліся яшчэ болей. Шмат! Шмат перамен! Змрочны час, неўраджайныя гады, зніклі вясёлыя забавы сялян, і ў полі не пачуеш песні аратага ці пастуха. Толькі Плачка на могілках сумным голасам кранае душы тых, хто ідзе блізка таго месца.

– Калісьці былі лепшыя часы. Люба было бачыць строі і забавы людзей на свяце або на вяселлі.

– Ці памятаеш? – спытаўся Севярын. – Вёску на беразе рэчкі Обалі, ці памятаеш? Калісьці там заможны гаспадар Лукаш выдаваў дачку замуж. У той час мы абодва цікавіліся народнымі забавамі і вясельнымі песнямі. Усяго там хапала гасцям: багата было ежы і пітва. Памятаеш гэтую песню:

Самі словы гэтае песні праўдзіва малявалі дабрабыт мінулых часоў: людзі калісьці мелі ядвабныя хусткі, вопратку з добрага сукна, пекныя паясы, рослых і добра ўкормленых коней, мелі ўсё дзеля аздобы і выгодаў, былі шчаслівыя. А цяпер глянеш вакол – смутак бярэ за сэрца. Дом Лукашоў стаіць пусты, без дзвярэй і вокан, здзічэлі вішні, засохлі яблыні, якія ён сам некалі прышчапіў, сад без гаспадарскага нагляду парос дзікаю травою. Рэчка Обаль не змяніла свайго шляху, у тых жа берагах спяшаецца да Дзвіны, але вусны людзей даўно ўжо кранала ўсмешка, на бледных і змрочных тварах адбіваюцца маркотныя думкі. Я пытаўся: дзе тыя старыя, што славіліся ў гэтых краях дабрынёю і ветлівасцю? Іх дзверы заўсёды былі адчынены суседзям і вандроўнікам, у сваіх дамах ладзілі вясёлыя забавы; ніколі не адмаўлялі яны бедным, удовам і сіротам, – іх няма. Адно ўспаміны засталіся пра гэтых дабрадзеяў.