Array Array - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

Самотны і задуменны блукаў Альберт па полі, зайшоў у густы лес, убачыў там чалавека з чырвонымі валасамі на галаве і ў пунсовым адзенні, які сядзеў на пні. Пазнаў яго; гэта быў той самы, што вучыў яго, як набыць золата і кіраваць духам.

– Чаму і цяпер ты незадаволены? – спытаўся чырвоны чалавек.

– Ні ў чым не маю прыемнасці, нейкі неспакой зацьміў мае думкі.

– Можа, Мальвіна табе здрадзіла?

– Мальвіна любіла і любіць багацце; яе каханне мне не патрэбна.

– Маеш дукат, на ім яркае полымя, што ўсё перамагае.

– Але спакою купіць не магу.

– Вогненны дух выконвае ўсе твае загады.

– Але і ён спакою не можа прынесці.

– Не ўмеў ты карыстацца шчасцем, а я казаў: будзь хітры і празорлівы, бо слабасць натуры загубіць цябе. Ужо не грэе ні залатое полымя, ні вогненны дух, ні погляд каханкі.

– Я пагарджаю ўсім, я хачу здранцвець, быць абыякавым, як труп, халодным, як ледзяная брыла.

– Дык паслухай апошнюю маю параду: збяры ўсіх сваіх таварышаў і, перш чым праб’е на вежы поўнач, ідзі на цвінтар; на магілах убачыш язычкі халодных агнёў – прасі іх да сябе на забавы.

Сказаўшы гэта, ён адышоў на некалькі крокаў і знік.

Вярнуўшыся дадому, Альберт адразу пастараўся выканаць тое, што яму раіў у лесе той дзіўны чырвоны чалавек. Гасцей пакінуў адных, а сам заспяшаў на цвінтар. Ноч была ціхая і цёмная, ледзьве відаць былі драўляныя крыжы і дзікія камяні, пастаўленыя сям-там на магілах; свяціліся язычкі агнёў, накшталт аплытых свечак.

– Халодныя духі! – сказаў Альберт. – Сёння вас запрашаю да сябе, хачу вашай дапамогі, хачу быць падобны да вас і пагарджаць светам.

Калі сказаў гэта, дык з’явіліся перад ім белыя прывіды волатаў у дзіўных і страшных абліччах. Яны кланяліся, прысягаючы, што ахвотна выканаюць яго жаданне.

У доме ў Альберта шум і вясёлыя размовы чуваць у асвечаных салонах. Вярнуўся бледны гаспадар, неспакой на яго твары.

– Што з табою дзеецца, Альберт? Чаму ты такі смутны? Які неспакой хвалюе твае думкі? Пра што турбуешся? Сто гадоў раскідваючы скарбы, што дала табе фартуна, не зможаш іх усё адно страціць. – Гаворачы гэта, віталі яго адзін за адным госці.

– Хто з нас будзе так доўга жыць?! – сказаў Альберт. – Не затрымае чалавек захаду сонца, каб дзень падоўжыць, і весялосць не прыкліча, калі яна прэч уцякае.

– Навошта зважаць на невясёлае; хто ведае, якая будзе будучыня; давайце жыць сённяшнім днём, – сказаў адзін з гасцей. – Выпі з намі – змрочныя думкі прэч уцякуць.

– Vіnum cor laetіfіcat! 146 146 Віно весяліць сэрца! (лац.). – сказаў другі. – Што будзе пасля, навошта думаць цяпер.

Нясі віна мне жыва,

Хай пройдзе дзень шчасліва;

Душой клянуся, дружа,

Што мушу ўпіцца дужа! 147 147 Страфа з оды Ф. Д. Князьніна “Анакрэонтык да князя Адама Чартарыскага”.

– Чакаю запрошаных гасцей, – сказаў Альберт. – Яны ўпершыню наведаюць мой дом.

– Адкуль і якіх гасцей чакаеш?

– Убачыце і будзеце ведаць.

– Дык старайся іх прыняць весялей, чым нас. Вып’ем за здароўе гаспадара.

Пеніцца віно ў келіхах; грымяць віваты:

– Няхай жыве Альберт!

Падхмеленыя моцнымі трункамі, яны пахваляліся адзін перад адным: хто больш выпіць можа; шум і гамана вясёлых гасцей адзываецца ва ўсіх пакоях. Сам гаспадар, захоплены вясёлай грамадою, асушыў не адзін келіх моцнага віна. Але яно слаба падзейнічала на яго; хвіліннае забыццё дало спачыць думкам, і зноў вярнуўся смутак мучыць ягоную душу.

Поўнач. На далёкай вежы б’е дванаццаць. Прабіў гадзіннік у кутку гасцёўні і ледзь дайграў мелодыю – нечакана патухлі васковыя свечкі. Адна толькі лямпа свяціла бледна, нібы пакрытая густою імжою. З’явіліся па кутах і пасярод салона жахлівыя монстры: велізарныя стварэнні ў белым, вочы гарэлі, як агонь, гангрэнавыя плямы палілі іхнія твары. Учарнелыя шкілеты абапіраліся спарахнелымі рукамі на мэблю. Знік гарэлачны чад, перапалоханыя госці з крыкам уцякалі з дому, іншыя, знепрытомнеўшы, пападалі на падлогу. Нямы і бледны Альберт пазіраў на гэтых пачвараў; дрыготка прабегла па целе і адчуў у гэты час, што нейкі холад увайшоў у яго грудзі, і ён застыў увесь ад холаду.

Зніклі гэтыя страшныя монстры; ачуліся перапалоханыя бяседнікі, але не вярнулася цяпло, каб сагрэць Альберта; увесь быў халодны, як кавалак золата.

Жыў ён яшчэ некалькі гадоў, але ўжо нішто не магло яго адагрэць. Увесну і ў летнюю спякоту мароз прабягаў па ўсіх яго жылах. Кажуць, што калі хто сядаў блізка ля яго, каб пра што-небудзь пагаманіць, – з вуснаў яго зыходзіў такі холад, што нельга было вытрываць і колькі хвілін.