Array Array - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

Гаворка пра Полацкі Спаса-Ефрасіннеўскі манастыр (Спаскі манастыр), помнік ХІІ ст. Заснаваны Ефрасінняй Полацкай як паўночны абарончы фарпост Полацка на правым беразе Палаты. З часоў Стафана Баторыя – рэзідэнцыя езуітаў. У 1832 г. перададзены ўладамі праваслаўным. У ансамбль манастыра ў першай палове ХІХ ст. уваходзілі: Спаса-Праабражэнская царква (касцёл), пабудаваная ў 1152–1161 гг. дойлідам Іаанам па замове Ефрасінні Полацкай; жылы корпус, пабудаваны напачатку XVIII ст., пазней – рэзідэнцыя генерала езуіцкага ордэна; уязная брама, сад.

Не збярогся. Знаходзіўся на Ксавер’еўскіх могілках.

Гаворка пра капішча Пяруна ля Валовага возера (сёння ў межах Полацка).

У народзе дасюль яшчэ паўтараецца страфа пра тую Бабу Ягу:

Баба Яга,

Косьцяная нага,

На ступе едзець,

Тоўкачом поганяець,

Мятлой ьсляды замятаець.

Не захаваўся.

Пабудаваная ў сярэдзіне ХІІ ст. у Бельчыцах, рэзідэнцыі полацкіх князёў. Не захавалася.

Людвік Беліковіч актыўна ўдзельнічаў у грамадскім жыцці краю ў 30–40-я гг. ХІХ ст. Я. Баршчэўскі няраз наведваў яго ў Экіманіі.

Касцёл св. Стафана.

час незваротны (лац.).

Пост, гавенне.

Лаёла Ігнацы (1491–1556), дробны іспанскі шляхціц, заснаваў у 1534 г. для барацьбы з Рэфармацыяй ордэн езуітаў. У 1541 г. быў выбраны пажыццёва генералам ордэна.

– Божа, з чаго ж мы пачнём?

– Са знаку святога крыжа.

– Што ёсць знак святога крыжа?

– Ёсць абарона цела і душы.

– Дык зробім знак святога крыжа!

– Дык зробім! (лац.)

У гэты самы час у канвікце выхаванцы таксама ставiлi камедыi па-французску, а сяды-тады i на лацiне – з твораў ксяндза Порэ. (Заўвага выдаўца).

Канвікт – пансіён пры Полацкай езуіцкай акадэміі, дзе выхоўваліся дзеці заможных бацькоў. Плата складала 600 рублёў срэбрам у год. Высокі ўзровень адукацыі, якую давалі езуіты, заахвоціў і расійскіх саноўнікаў аддаваць сваіх дзяцей у гэты канвікт.

Выдаўцом першых трох томікаў “Шляхціца Завальні” быў Ян (Іван Фёдаравіч) Эйнерлінг – літаратар, педагог, выдавец. Вучыўся ў Полацкай езуіцкай акадэміі ў канвікце. У 30-я гг. ХІХ ст. напісаў і выдаў шэраг падручнікаў па францускай мове і геаграфіі. У 1842–1843 гг. “по высочайшему повелению” выдаў у трох кнігах дванаццацітомную “Историю государства Российского” М. М. Карамзіна, ахвяруючы свой уласны капітал (больш за 100 тыс. руб.). Пэўна, за свой кошт выдаваў і “Шляхціца Завальню”.

Строфы з верша Я. Баршчэўскага “Да Юлі”, цалкам змешчанага ў альманаху “Niezabudka” на 1840 г.

Заўвага выдаўца.

Нырок – вадаплаўная птушка з сямейства качыных.

Крачкі – сямейства птушак атрада сеўцападобных.

Трытон, у грэцкай міфалогіі марскі бог, сын Пасейдона і аднае з нерэід Амфітрыты. Трытонамі таксама называюць марскія істоты, што трубяць у ракавіны, суправаджаючы Амфітрыту і Пасейдона.

Нептун – бог мора ў старажытнарымскай міфалогіі; у старажытнагрэцкай міфалогіі – Пасейдон. Амфітрыта, у грэцкай міфалогіі адна з нерэід, багіня мора, дачка Нерэя і Дарыды, жонка Пасейдона.

Вадзянiк – злы дух, што жыве ў вадзе.

Асташы – гэта рыбакi з ваколiц горада Асташкава.

6 студзеня.

Старшы ксёндз у парафіі. Тое самае, што і пробашч, парох.

Беларускія паданні пра гэтае возера выкарыстаў Аляксандр Гроза ў паэме “Глухое возера”.

Страфа з беларускамоўнага уніяцкага гімна “О мой Божа, веру Табе”.

Ксёндз-пракуратар – тут: асоба, які кіруе маёнткамі ордэна езуітаў.

Гарнец – мера ёмістасці вадкасцей і сыпучых рэчываў. У Рэчы Паспалітай гарнец складаў 3,7–4 літры. У Расіі – 1/8 чацвярыка ці 3,28 літра.

Чацвярык – напачатку ХІХ ст. складаў прыкладна 26 літраў.

Прок – цар Альбы-Лонгі.

Амулій, у рымскай міфалогіі цар Альбы-Лонгі. Пазбавіўшы трону і выгнаўшы свайго старэйшага брата Нумітора, пасвяціў ягоную дачку Рэю Сільвію ў вясталкі, каб яна не мела дзяцей.

Рэя Сільвія, вясталка, у рымскай міфалогіі маці Ромула і Рэма, дачка цара Альбы-Лонгі Нумітора. Вясталак – жрыц багіні святога агню Весты – выбіралі з дзяўчатак 6–10 гадоў; яны павінны былі захоўваць цноту на працягу 30 гадоў.