Array Array - Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях

Тут i далей у “Шляхцiцы Завальнi” вершы даюцца ў перакладзе Сяржука Сокалава-Воюша.

Шляхціц на загродзе – дробны шляхціц, які меў невялікі маёнтак з абгароджанай сядзібаю.

Квестар – манах, які збірае ахвяраванні на кляштар.

Колькі гадоў служыў Я. Баршчэўскі ў “шаноўных людзей“сёння нам невядома.

Відавочна, Завальня мае на ўвазе і Полацкі езуіцкі калегіум, і Полацкую езуіцкую акадэмію. Полацкі езуіцкі калегіум заснаваны ў 1580 г. паводле загаду Стэфана Баторыя. У 1812 г. пераўтвораны ў Полацкую езуіцкую акадэмію.

Відавочна, маецца на ўвазе перакладная старабеларуская аповесць “Александрына” (“Похождение царя Александра Македонского”)

Уліс – Адысей, галоўны герой паэмы Гамера “Адысея”.

Маецца на ўвазе паэма Вергілія “Энеіда”.

Прэфект (ад лац. praefectus начальнік) – загадчык, інспектар або настаўнік рэлігіі ў школе.

Пачатак беларускае “Каляды для малых дзетак”, папулярнага твора XVIII ст., які гучаў так:

Каталіцкая малітва.

Нябожчык.

Чамарка – адзежына-венгерка.

Масонам, богаадступнікам. “Пан наш формозон: в церков не ходзіць і поста не глядзіць” (І. Насовіч. “Словарь белорусскаго наречія”).

Людзьмі не адной веры, дэсідэнтамі. “Матка недоверка і сына здзелала недоверком” (І. Насовіч. “Словарь белорусскаго наречія”).

Стужкаю.

Шнуроўка – адзежына ў выглядзе безрукаўкі, якая спераду зашнуроўвалася; гарсэт, кабат.

Воласць – уладанне аднаго пана.

Лёкай, што служыў у панскім доме, двары.

Габрая, які меў дазвол на гандаль гарэлкаю з панскіх бровараў; арандатара.

Запаведзь – абвяшчэнне з амбона пра тых, хто мае ў хуткім часе ўзяць шлюб.

Сітка – сузор’е.

Кланем! Кланемся! – Добры дзень! Вітаю!

Вось чаму. “Не в чом ён ні слова не сказав” (І. Насовіч. “Словарь белорусскаго наречія”).

У дадзеным выпадку абазначае пагарду.

Казак, або казачок – імправізаваны сольны мужчынскі танец.

Маецца на ўвазе старажытная беларуская калядная гульня “Жаніцьба Цярэшкі”.

Юбілеі рымска-каталіцкая царква адзначае праз кожныя 25 гадоў ад нараджэння Ісуса Хрыста. Юхавічы – сёння вёска ў Расонскім р-не.

Гэтае апавяданне пад тытулам “Шляхціц Завальня. Апавяданне першае” друкавалася ў часопісе Ю.І. Крашэўскага “Athenaeum” (1844. T. 1).

Г. зн. пасля 12 ліпеня паводле новага стылю.

Галена.

Трава росiчка, якая расце на купiнах i ўжываецца супраць чараў.

Расічка – вельмі рэдкая і нізкая расліна. “Яе адметнасць, па словах простага люду, заключаецца ў тым, што пакуль на ёй ёсць раса, то яе можна знайсці; але як толькі раса прападзе, то расліна хаваецца ў зямлю і адшукаць яе немагчыма. Расічка мае прыемны пах і ўжываецца як лекавая зёлка. – “Собрала росічкі на посвяцаніе” (І. Насовіч. “Словарь белорусскаго наречія”).

Грывеннік або грыўна – расійская срэбраная манета, роўная 10 капейкам,

якую білі манетныя двары Расіі ў ХVIII стагоддзі.

Пану і пані. “Подовай перші егомосцю, а потым імосці” (І. Насовіч. “Словарь белорусскаго наречія”).

Пробашч – ксёндз, кіраўнік парафіі.

“Вясельную песню сіраціне” выкарыстоўвалі ў сваёй творчасці Валер’ян і Юльян Грымалоўскія (“Вершаваныя творы”, Пецярбург, 1837), а таксама Аляксандр Гроза (паэма “Марына”). Р. Падбярэскі цытуе яе ў сваім артыкуле “Беларускае вяселле” ў газеце “Иллюстрация” (1848. Т. 6. № 1).