Андрэй Дзмітрук - Выкраданне чарадзея

— Цябе?! Не трымае?! — уражаны, Ён нават на імгненне забыўся пра тое, што пагражае яму і яго каханай: сама большае праз гадзіну выратавальныя камізэлькі будуць трымаць на вадзе два скачанелыя трупы. — Што ж рабіць?

— Каму, сын мой? Вам ці мне?

— Вам. Нам. Усім нам.

— Выратоўвайце сябе самі, дзеці мае, — сказаў стары і паглядзеў на неба. Самотная зорка пасылала адтуль праменьчык. — Уратуеце свае душы — і я прыйду, я вярнуся. А цяпер бывай, мне ўжо пара вяртацца.

«Няўжо гэта не перадсмяротнае трызненне? — падумаў Ён, ахоплены халодным адчаем і тугою. — Я ж не верыў! Звяртаўся, паўтараў звыклыя словы, абяцаў усё на свеце — і не верыў. Так, на ўсялякі выпадак, бо спужаўся, страціў надзею. А ён, бач ты, ёсць, але адначасова — яго ўжо як бы і няма... Што ж мы нарабілі, людзі?! І хто, калі не ён, выратуе нас?! А хто яго выратуе?!»

Бог з натугай выцягнуў з вады спачатку адну нагу, паставіў яе па нябачную прыступку нябачнай лесвіцы, пасля другую, і стаў падымацца: марудна, трымаючыся за зорны праменьчык, увесь час губляючы і з цяжкасцю знаходзячы апору. Відаць, і нябесная лесвіца ўжо ледзь-ледзь трымалася.

Чалавек адчуваў пякучы боль і жах.

Забыўшыся на хуткую сваю пагібель, на каханую, на шлюпкі, якія трэба вышукваць у марской прасторы, ён у думках з апошняе сілы дапамагаў Госпаду Богу свайму: падстаўляў плячо, падтрымліваў, а там, дзе прыступкі нябеснай лесвіцы падгнілі і абламаліся, не грэбаваў падставіць замест іх далоні свае.

І чым болей ён стараўся, тым мацней — зусім невядома чаму — налягаў на сваё вясло правы вясляр сёмай шлюпкі, і нос яе ішоў улева, туды, дзе ў цемрадзі гінулі ў ледзяной вадзе яшчэ не бачныя са шлюпкі людзі.

Ёсць такое слова «мітусенне». Яно вось і лезе ў галаву, калі чуеш і справа і злева пра гэтых амікантактах і хосцікантактах, гэта значыць, выходзіць, прыязных і непрыязных адносінах з іншагасцямі. Не дае цяпер людзям супакою даволі вядомая Н-6813! Планета — не планета, штучная — натуральная, і адкуль толькі яна ўзялася ў вашай сістэме, і хто такія ноблы, што яе засяляюць, і чаму ноблы, і што ім ад нас трэба. Дыскусіі, гіпотэзы... Лепш бы людзям працаваць, а не мітусіцца. Але працаваць, мабыць, і няма калі — раней трэба, бачыце, пра назвы і разуменні дамовіцца... Божа! А ці стануць больш таннымі штаны ў краме, калі яны не «ноблы», а «барбы», чэрці, д'яблы?..

І чэшуць жа языкі — каму не лень, каб толькі выхваліцца: мы таксама, бачыце, не лыкам шытыя, не цураемся «апошняга слова». Але гэтых і браць пад увагу не варта — ім абы звон ды знешні выгляд. Але тыя, што рухаюць прагрэс, свяцілы і прыхільнікі, яны хіба не ў той жа моды, не ў таго ж мітусення пад абцасікам, пад гэтай лакіраванай шпількай, што цокае сабе і цокае па тратуарах, зменіцца пакаленне і — зноў цокаць, як цокала і стагоддзе і два таму назад?.. Вучоныя дзеячы, паважаныя і славутыя, — а калі разабрацца, то суцэльная гульня словамі, як у малых дзяцей. А ці не больш карысна, дазвольце запытацца, прыдумаць формулу, каб, напрыклад, суседзі жылі мірна?

Не, я не супраць навукова-тэхнічнай рэвалюцыі ці там прагрэсу, бог з ім, — няхай сабе мудрацы адкрываюць розныя часцінкі, а свяцілы выводзяць заканамернасці і чытаюць галаваграмы. Але наўрад, наўрад ці якраз гэта — найважнейшы паказчык узроўню нашага быцця. Я — просты, сярэдні грамадзянін, звычайны член грамадства, і хіба маё самаадчуванне, маё пачуццё такі ўжо другарадны гук у аркестры жыцця?

Назавіце гэта лірычным адступленнем — але-але, так і лічыце: пачаў з лірычнага адступлення. Ваша справа. Не шмат іх тут сабе я дазволіў. Бо я — усяго толькі апавядальнік, і ўсё наступнае — не больш як апавяданне, якога я не мог не напісаць, бо вельмі паважаю Пасвячонага, гэтага дастойнага і заслужанага чалавека і вучонага, чые «Запіскі» мне пашанцавала трымаць у руках. Калі б не было яго «Запісак», не было б і гэтага апавядання. Але мушу заявіць, што яго не было б і ў тым выпадку, калі б прыхільнікі так званага амікантакту не паспяшаліся заявіць у адзін голас, што «Запіскі» — вада на іх млын.

Мала хто чытаў «Запіскі» — большасці гэта проста недаступна: увесь тыражок пайшоў на гэты іх сімпозіум (мне экземплярчык дасталі); таму вось больш звону, чым уяўлення — часцей за ўсё мяркуюць па чутках.

Проста здзіўляешся, колькі пустых клопатаў у чалавека! А спытайся, «нашто табе гэта трэба», — і адказаць яму няма чаго. «Усе, маўляў... Ну, і я...» Або пачне што-небудзь пра пярэдні край навукі. Патрэбны ён яму, гэты пярэдні край...