Андрэй Дзмітрук - Выкраданне чарадзея

Мужчыны збіралі журавіны ля самай выспачкі, жанчыны гатавалі вячэру. Гарэла вогнішча, шыпела набрынялае вадой сучча, хоць на першы погляд яно здавалася зусім сухое. Дзіўная справа — трава на выспе, нягледзячы на дажджы, так і не ажыла пасля летняй засухі, рыжэла высахлымі пучкамі.

У чаканні мужчын жанчыны паспелі зрабіць бутэрброды і ўскіпяціць гарбату. Замест стала разаслалі на зямлі газеты, прышпіліўшы іх па краях сучкамі, а лаўкамі служылі прыкрытыя травою кучы ламачча.

Нарэшце вярнуліся мужчыны. Паставілі вёдры, да краёў запоўненыя журавінамі, даручылі дзяцей апецы матак і ўселіся адпачыць.

У цішыні чулася толькі патрэскванне агню. А з усіх бакоў абступалі іх сосны, барвовыя ў святле вогнішча і сонца на захадзе. Вецер іграў пласцінкамі кары, якія аблупіліся на ствалах; яны ўтульна блішчалі ў гэтым вечаровым асвятленні.

Над балотам падняўся густы белаваты туман. Спакваля закрываючы да паловы сасонкі, поўз ён да ракі, а ад Нёмана ўжо насоўваўся другі вал. Туман калыхаўся, і здавалася, што дрэвы павольна адплываюць у рачную даліну, пагойдваючыся на паўпразрыстых хвалях.

Вілюс Арвідас глядзеў, як сцелецца туман, як яскрава палаюць аблокі, што апусціліся да самай зямлі, і думаў, што ён тысячы разоў бачыў захад — у лесе, у полі, і абавязкова ў гэтыя хвіліны любаваўся ім, любаваўся, калі нікога побач не было, ні душы, калі навокал панавала ціша... Якая цудоўная яна — некранутая прырода!.. А вось з Рычардасам не падзелішся гэтым пачуццём, нават не скажаш: «Якая краса!», бо журналіст працытуе з выпадку выслоўе якой-небудзь славутасці, і ўся краса адразу пацьмянее. Адчуеш, што не ўмееш так дакладна і зграбна выказваць сваё пачуццё, раззлуешся, і нават прападзе ахвота любавацца...

Рычардас Станюліс, здаецца, адчуў, пра што задумаўся Вілюс. Паглядаў на яго з усмешачкай. Трохі робленай, праўда; Вілюс прыкмеціў гэтую іронію ўжо ў першы дзень іхняга знаёмства. Вось і зараз Рычардас са звыклай кплівасцю прапанаваў:

— Ды што там, падзяліся ўспамінамі, як у дзяцінстве на балоце журавіны збіраў!..

Вілюс выцягнуў стомленыя за дзень ногі, пацёр далонню лыткі.

— Магу прыдумаць, калі трэба для твайго нарыса. Хоць папраўдзе — журавін не збіраў, вакол нас былі саснякі. Пясок. А ўсёй вады — плыткая ручаінка, больш падобная на канаву. Я нават плаваць як след не навучыўся.

— Тады падзяліся ўражаннямі, як па грыбы хадзіў. Падасінавікі, абабкі, лісічкі і ўсялякія масляты... Чаму маўчыш? Атмасфера самая адпаведная: вечар ціхі, нават камары не кусаюць, — не сунімаўся Рычардас.

— Няма ахвоты. Мінулае... Ты болей мог бы расказаць рознага, бо шмат ездзіў.

— Нічога цікавага не магу прыдумаць.

— А навошта прыдумляць? Ты ж журналіст... — бясстрасна сказаў Вілюс.

Рычардас толькі плячыма паціснуў.

А Вілюс усміхнуўся. Да гэтага часу Рычардас мала казаў пра сваю работу. Зразумела, хіба шмат цікавага бачыць журналіст, які піша пра сельскую гаспадарку? Ва ўсіх артыкулах адно і тое ж: больш малака, мяса, збожжа; сяўба, уборка, кармленне, даенне; ганьба лайдакам і раскрадальнікам... Слухача гэткім толькі адпудзіш, Вілюс так і сазаў Рычардасу пад час адной размовы.

— А гэтыя разваліны маглі б і прыбраць, — сказаў Вілюс, ён вырашыў змяніць тэму. — Хоць яны і ажыўляюць пейзаж, нагадваюць пра былое.

— Ты пра мост? Гісторыя простая: узарвалі нашы, калі адступалі.

— Дык і ты пра тое-сёе ведаеш!.. — здзівіўся Вілюс. — Не толькі сачыняеш у сваіх артыкулах...

— Выпадкова даведаўся. Ездзіў у суседні калгас да меліяратараў. Прараба не застаў, а без матэрыялу вяртацца не хацелася. Завітаў да следапытаў васьмігодкі. Добры музей яны стварылі — я пра гэта пісаў... — Рычардас памаўчаў. У ягоным голасе не было заўсёднай іроніі. — А ўвогуле як след ведаю толькі галоўныя бітвы, як і ты. Школьны падручнік гісторыі, энная старонка, некалькі радкоў... Пра масты ў падручніках не пішуць. Месца б не хапіла.

— Мужыкі, хопіць ваяваць! — аклікнула іх Вілюсава жонка. — Гарбата стыне.

— З жанчынамі, зразумелая рэч, не паваюеш! — пажартаваў Вілюс. — Яны загадваюць своечасова есці, своечасова спаць... Буры некалі прайгралі вайну з ангельцамі толькі таму, што цягалі з сабой манаткі і сваіх жонак...

Ягоныя словы перарвала сухая пстрычка. Неверагодна гучная была гэтая пстрычка, відаць, таму, што ніхто не чакаў яе ў гэтай цішыні.

Вілюс узняў галаву.

На другім краю выспачкі, кроках у дваццаці, стаяў яго сынок і сціскаў у руцэ гранату. Хлопчыкаву постаць асвятляла трапяткое полымя вогнішча.