Harry Harrison - Zima w Edenie

Wynikiem tego wszystkiego jest deszcz martwych szczątków i wydzielin opadających powoli na dno oceaniczne. Pochłaniają je bakterie, które wraz z substancjami odżywczymi, szczególnie azotem i potasem, są przenoszone przez prądy głębionowe. Stanowi to pierwotne źródło obfitego życia w oceanach polarnych. Pomimo niskiej temperatury i braku światła ich produktywność jest wysoka i dosłownie ciągła. Zimno jest w istocie źródłem składników zasilających życie. Temperatura wody powierzchniowej wynosi cztery stopnie, podczas gdy cieplejszych prądów z południa od pięciu od ośmiu. Woda cieplejsza unosząca się nad zimniejszą i gęstszą zasila obfite życie na powierzchni.

Niezwykłym zjawiskiem ławic lodowych są qunguleq, zajmujące pustą niszę ekologiczną w znanym nam świecie. Zimny ekosystem gunqulequ nie przypomina jakiegokolwiek innego w oceanie. Zakorzenione w lodzie, zwieszają wielkie kotary zielonych plech sięgających do morza, czerpią pokarm z wody, a energię ze słońca. Owe północne łąki spasają ularuaqi, największe z żywych istot świata. Rwą plechy grubymi, umięśnionymi wargami, czerpią z qunguleq u pożywienie i życie, są całkowicie uzależnione od tego jednego źródła pokarmu. Wraz z posuwaniem się na południe arktycznej pokrywy lodowej doszło do zmian prądów oceanicznych, przesunięcie się ich na zachód. Ularuaqi powędrowały za qunguleqiem i z kolei Paramutanie musieli pójść w ich ślady. Każde ogniwo łańcucha pokarmowego zależy od ogniwa poprzedniego.

Każdy badacz tego języka odkryje szybko, jak niewiele określonych dźwięków się nań składa. Z tego względu może się początkowo wydawać bardzo prosty, lecz dalsze badania odsłaniają jego bogactwo i złożoność.

Dla mówiących marbakiem trudne jest odróżnienie głoski k od głoski q. la druga jest wymawiana przy języku znacznie mocniej cofniętym. Dla tych, dla których angurpiaq nie jest językiem ojczystym, najbliższym odpowiednikiem tej głoski byłoby — rk.

Istnieją również dwie odmienne postacie l, dźwięczna i bezdźwięczna. Aby zaznaczyć tę ważną różnicę, forma bezdźwięczna jest zapisana tu jako — dl lub — rl.

Kłopoty językowe nie dotyczą tylko jednej strony. Angurpiaq mieli kłopoty z niektórymi dźwiękami marbaku, uważali je za niemożliwe do wymówienia. Na przykład zamiast Armun mówili „Ar-ramun”, zamiast Harl „Harral” i tak dalej.

Jedną z najciekawszych cech tego języka jest to, iż składa się on wyłącznie z rzeczowników i czasowników. Stanowią one początek każdego słowa. Do tego rdzenia doczepiane są liczne wrostki, które z kolei mogą łączyć się z sobą na różne sposoby. Powstają dzięki temu wyrazy-zdania. Na przykład:

qingik — dom

qingirssuak — duży dom

qingiliorpoq — on buduje dom

qinqirssualiorpoq — on buduje duży dom

qinqirssualiorfilik — człowiek może zbudować duży dom

i tak dalej, praktycznie bez końca.

Należy koniecznie zaznaczyć zasadę dokładania z prawej. Jesteśmy przyzwyczajeni do konstrukcji rozrastających się z lewej strony, takich jak:

dom

ten dom

ten duży dom.

Dla kogoś używającego jednego z tych systemów staje się on „naturalny”, co znacznie utrudnia nauczenie się nowego porządku.

Oprócz wrostków, rzeczowniki i czasowniki mają także przyrostki. Używane są one do przekazywania przypadka, osoby czy trybu. Czasowniki mogą się znajdować w trybie wskazującym, pytającym, łączącym podrzędnie, życzącym, łączącym współrzędnie czy stać w bezokoliczniku. Jako ich przykład weźmiemy „lubić”, w bezokoliczniku mające postać „alutora”.

alutoroq — on lubi

alutorut — ona lubi

alutorauk — czy on lubi?

alutorassuk — czy oni lubią?

alutorliuk — niech polubią (tryb życzący)

alutorlissuk — może polubią

alutorpagit — może lubić (trym łączący podrzędnie)

alutorpatigik — mogą lubić

Choć marbak i angurpiaq nie są z sobą spokrewnione językoznawczo, to występuje między nimi pokrewieństwo strukturalne, choćby w postaci odwrócenia. Gdyby na przykład Armun powiedziała alutora w znaczeniu „lubić”, a następnie wskazała na siebie i przedmiot, który lubi, to zostałaby zrozumiana. Angurpiaq mogliby uznać ją za głupią, bo użyłaby błędnej końcówki, ale pojęliby, co chciała powiedzieć. W przeciwieństwie do tego, u Yilanè nie można niczego zrozumieć, co nie jest wyrażone w ściśle określony sposób.

Angurpiaq wyrażają czas z bardzo małą dokładnością, są w najlepszym razie obojętni wobec jego upływu. Mają nieokreśloną formę czasu przyszłego, ale jest ona rzadko używana. Najczęściej stosowanym terminem jest tamnagok, które może oznaczać kiedyś, wtedy lub teraz — a nawet kawałek. Jedynym innym słowem dotyczącym czasu jest eetchuk oznaczający dawno, dawno temu. Jest tak nieokreślony, że może się to odnosić zarówno do czterdziestu jak i dwu tysięcy lat.

Jak można się spodziewać, język Paramutanów odzwierciedla tryb ich życia. Wyraża wiele różnic nie istniejących w marbaku, choć całkowiecie pomija inne. Z oczywistych powodów mają wiele określeń śniegu. Odróżniają śnieg zbity, pylisty, zmrożony, wilgotny, nadający się do cięcia na bloki, a nawet śnieg skrzypiący pod nogami. Z drugiej strony zielony i niebieski nie są odróżniane jako oddzielne kolory. Istnieją osobne określenia dla czerwieni i żółci, ale nie dla barwy pomarańczowej. Ponieważ mają one wyłącznie postać wrostków, a nie samodzielnych wyrazów, w istocie trudno określić ich właściwe znaczenie.

Wysuwano teorię, iż skłonność do tworzenia przyrostków, niezliczonych powiązań i połączeń ma pewien wpływ na zręczność Angurpiaq i ich zdolność do mechaniki. Choć rzeczywiście składają i łączą szkielety swych łodzi czy map nawigacyjnych, to należy podkreślić, że związki tego z językiem są jedynie teorią.

(Uwaga: poniższa lista obejmuje zarówno pojedyncze elementy, jak i niektóre powszechnie powtarzane jednostki.)

aa w

aga odjazd

aglè przejście

aka wstręt

akas pokryty roślinnością ląd

akel dobroć

akse kamień

alak następstwo

Alakas-aksehent Florida Keys

alè klatka

alpè piękno

ambei wysokość

ambesed centralne miejsce spotkań

anat wyrostek ciała

ankanaal ocean otoczony lądem

ankè obecność

apen żądanie

asak plaża

ast ząb

asto ruch

awa* ból

ban* dom

buru otoczenie

dee to

ee na zewnątrz

eede tamto

eesen płaskość

efen życie

efenburu grupa powstała w dzieciństwie

efenselè członek efenburu

eisek błoto

eisekol zwierzę brodzące

eiset odpowiedzialność

eistaa przywódczyni miasta

eksei ostrożność

elin mały

elininyil okres życia poprzedzający fargi

elinou mały gad drapieżny

embo ciśnienie

empè pochwała

end widzenie

enet jezioro

ènè giętkość

enge miłość

enteesenat plezjozaur

ento każdy pojedynczy

Entoban* Afryka

erek szybkość

esek szczyt

esekasak strażniczka plaży narodzin

esik południe

espei postawa ciała

estekel* pterodaktyl

eto‹ strzał

fafh łapać

far‹ śledztwo

fargi ucząca się mówić

gen nowy

Genaglè Cieśnina Gibraltarska

Gendasi* Ameryka Północna

gul słuchanie

gulawatsan zwierzę syrena

hais umysł