Владимир Шитик - Апошняя арбіта

Павел слухаў і дзівіўся будзённасці гэтай размовы. Справа ішла пра падарожжа за мільёны кіламетраў, пра зусім іншы, незямны свет, а Бурмакоў і ён сам успрымаюць гэта як нешта звычайнае, быццам караблі ў далёкі космас стартуюць кожны дзень. «Ну, Сцяпан Васільевіч,— думаў Павел,— дзелавіты таму, бо неяк прадбачыць, што іх можа чакаць. А ён, Павел, адкуль у яго спакой? А можа, чалавек заўсёды хвалюецца толькі да пэўнай мяжы і, калі яму робіцца будучае ясным, галава пачынае працаваць у іншым напрамку — як справіцца з пастаўленай задачай? I тады ўласная асоба адступае на другі план».

— Спачатку,— працягваў Бурмакоў,— намячалася, што ў экіпажы будзе два чалавекі. Аднак зусім нядаўна высветлілася, што дапаможная тэхніка, дэсантныя сродкі будуць больш магутныя. Ды і «Набат» можа ўзяць на борт больш людзей. Вырашана ў бліжэйшыя гады пабудаваць яшчэ некалькі караблёў такога класа, з тым, каб накіраваць іх ужо да больш далёкіх планет. Ім спатрэбяцца экіпажы ўмелых, вопытных пілотаў, штурманаў, бортінжынераў, і касцяк гэтых касманаўтаў складуць тыя, хто пабудзе ў прасторы. Але такіх пакуль недастаткова. Ёсць прапанова вучыць моладзь, з цяперашніх курсантаў касмаклубаў. Такім чынам, можа стацца, што з намі адправіцца стажор.

— Ого! — Павел не ўтрымаўся ад воклічу.— Чалавек пачынае размаўляць з космасам на роўных!

— Хопіць нам быць пачаткоўцамі,— суровы твар Бурмакова прасвятлеў, разгладзіліся маршчынкі, у вачах успыхнулі задорныя агеньчыкі.

Упершыню Павел пачуў пра Бурмакова, калі вучыўся ў шостым класе. Натуральна, адважны заваёўнік космасу, пра якога шмат пісалі газеты, перадавалі тэлевізійныя станцыі, радыё, за подзвігамі якога сачыла ўся Зямля, яму, хлопчыку, у той час здаваўся сталым, калі не сказаць, пажылым чалавекам. Гэта першае дзіцячае ўражанне захавалася і потым. 3 хлапчука ён, Павел, ператварыўся ў дваццацівасьмігадовага мужчыну — таго ж узросту, у якім Бурмакоў упершыню стартаваў у космас, а ўсё роўна глядзеў на яго, як на старэйшага і мудрэйшага, як на бацьку. А зараз, пазіраючы на памаладзелага раптам Сцяпана Васільевіча, падумаў, што яму яшчэ далёка да старасці. Каб не рыжаватая бародка-клінок, выглядаў бы Бурмакоў побач з ім братам.

— Зроблены і першыя крокі,— агеньчыкі не згасалі ў вачах Бурмакова.— Камісія, я таксама ў ёй працаваў, адабрала дзесяць кандыдатаў — выпускнікоў сярэдніх школ краіны. Калі цікава, вось спіс. Згода бацькоў атрымана.

Павел працягнуў руку, узяў ліст з прозвішчамі, адрасамі і іншымі неабходнымі звесткамі пра будучых касманаўтаў. Ён не спадзяваўся сярод іх знайсці знаёмых, бо наўрад ці пра гэтых юнакоў чулі самі члены камісіі. Касмаклубаў было шмат, а курсантаў наогул процьма, і асабістае знаёмства адбудзецца цяпер, пасля папярэдняга выбару. I раптам Павел шырока раскрыў вочы. Пятым у спісу быў... Віця Асадчы, Валін брат!

— Што вы можаце сказаць пра Асадчага? — Сцяпан Васільевіч нібы чытаў яго думкі.

— Врат маёй нявесты,— Павел крыху разгубіўся, крануўшы сваё асабістае.

— Ведаю,— кіўнуў Бурмакоў.

— Я магу быць неаб’ектыўным,— запярэчыў Павел.— Мне ён падабаецца. Вясёлы, разумны. Лепшы фізік і матэматык школы. Чэмпіён рэспублікі па шмат-бор’ю, хаця, што я паўтараю, гэта ж ёсць тут,— паказаў ён на спіс.— А ўвогуле, выбар удалы,— памуляўся, але дадаў: — Я ўлічваю, што, магчыма, нам прыйдзецца мець яго за таварыша ў палёце.

— Разумею,— Бурмакоў забраў спіс, прабег вачамі па прозвішчах.— Я гутарыў з ім. Уражанне добрае.

Вядома, Паўлу вельмі хацелася, каб менавіта Віця Асадчы быў з імі, аднак больш Бурмакову нічога не сказаў. Гэта вырашыць камісія, строга ўзважыўшы ўсе «за» і «супраць». I ён перамяніў тэму:

— Сцяпан Васільевіч, я прачытаў, здаецца, усе гіпотэзы аб касмічных прышэльцах.

— Цудоўна. Выкраім некалькі дзён, каб вы маглі на свае вочы паглядзець тыя старажытныя помнікі.

— Няўжо вы таксама...

— Упэўнены, што на Зямлі былі іншапланецяне? Бадай, не. Надта фантастычна. Аднак і адкідаць гэта меркаванне таксама не хачу. Пакуль няма доказаў ні таго, ні другога.

— Былі на Зямлі — не маглі не пабыць на Марее?

— Вы правільна зразумелі маю думку, хаця вывад зусім не абавязковы. 3 усяе Сонечнай сістэмы, на мой погляд, толькі дзве планеты маглі зацікавіць чужынЦаў. I хто ведае...— Бурмакоў адвярнуўся да цёмнага акна, за якім шумеў вецер, пагойдваліся вершаліны высокіх бяроз. I раптам неспадзявана для Паўла бясстраснасць, якая з’явілася на твары Бурмакова ў час размовы пра іншапланецян, знікла, і ён горача прамовіў:— Як хораша на Зямлі! Гэта асабліва разумееш там, у прасторы, акружаны маўклівым холадам. Нават адчуваючы пад нагамі цвёрды грунт. Было са мной на Месяцы. Усё навокал новае, цікавае — чужыя камяні, застылая лава, незлічоныя кратэры. Глядзець бы, мацаць рукамі, а вочы міжволі шукаюць на небе Зямлю. Так самотна зрабілася, тужліва — хоць плач. Ведаеце, вярнуўся на карабель і ўключыў тэлевізар.— Але ж потым... Звычайная чалавечая цікаўнасць перамагла,— усміхнуўся Сцяпан Васільевіч.— Таму і на горы лазіў, і ў кратэры спускаўся.— Ён ажывіўся, ахоплены ўспамінамі.— Ведаеце, пейзаж быццам аднастайна-панылы, а прыгледзішся — багацце прыроды.