Walery Briusow - Okno w nieskończoność

Przyswojenie przez fantastykę baśniowych założeń i obrazów przybliża ją do tradycji twórczości ludowej. Heroiką surowych lat wielkiej wojny ojczyźnianej z hitleryzmem jest owiany poemat proza Władimira Szczerbakowa Krasnyje koni. Sama treść legendy, jej tonacja, budowa metaforyczna — przywodzą na pamięć rosyjski epos o charakterze byliny.

Skoro już mowa o baśniach fantastycznonaukowych (zestawienie tych określeń może się wydać dziwne) — to opowiadanie Po co człowiek żył? chciałbym przeanalizować w ogólnym kontekście twórczości Wiktora Kołupajewa. Kryształowa moralność, przemożna czystość emocji leżą u źródeł jego zamysłu pisarskiego, gdzie następuje, nie tak przecież częsty w fantastyce, zbieg dwu zasad: estetycznej i etycznej. Człowiek w utworach Kołupajewa może podyskutować z losem, wrócić do czasów dzieciństwa, spotkać się z tymi, którzy na zawsze odeszli z życia, przerwać łańcuch przyczynowo-skutkowy niepożądanych, niepotrzebnych zdarzeń których nie potrafił w porę uniknąć. I podobnie jak niezwykłe doświadczenia, prowadzone w Instytucie Czasu, służą jako pretekst dla ukazania problemów moralnych, tak i w tym opowiadaniu prawdziwy artysta wchodzi w świat, by pomnożyć piękno i dobro, a nie dla uzyskania pieniędzy i sławy. I oto przejrzysta alegoria: nieszczęśliwy, pokrzywdzony Czesnokow z samozaparciem tworzy \v dalszym ciągu i dzięki swym niepojętym zdolnościom wprowadza tylko co zrodzone utwory do świadomości nieudolnych pismaków, którzy publikują je pod swoim nazwiskiem…

Coraz trudniej dziś rozgraniczyć fantastykę naukową od nienaukowej. Quasi-naukowy sztafaż towarzyszy także baśni fantastycznej, a tradycyjna SF coraz mniej jest zainteresowana uzasadnianiem naukowych idei i prognoz. Może dlatego Wadim Szefner widzi w fantastyce „przedłużenie poezji”. „Jeśli się zastanowić — wyjaśnia — to poezja i fantastyka podlegają tym samym prawom, z tym że fantastyka wykorzystuje je w szerszym aspekcie czasu i przestrzeni. Mówiąc na temat fantastyki, rozumiem pod tym określeniem nie tak zwaną fantastykę naukowo-techniczną, lecz tę, która wywodzi się z pojęcia fantazja” (z przedmowy do powieści Diewuszka u obrywa). W utworach Wadima Szefnera cudowność towarzyszy codzienności życia, w niektórych przypadkach nie wymaga ona wyjaśnień, w innych otrzymuje uzasadnienie, które łagodnie parodiuje schemat;SF, w innych jeszcze ma tylko umowne, ledwie zaznaczone tradycyjnie fantastyczne założenia.

Przy pozornej prostocie ironiczna proza Szefnera ma głęboki sens. Jego baśnie dla dorosłych (jedną z nich jest Skromny geniusz), na swój sposób pouczające, nasycone humorem, przekazują czytelnikom marzenie o harmonijnym, pięknym świecie, w którym „każdy człowiek może być sobą, nie rezygnując z własnej godności i nie wywyższając się nad innymi.

Im więcej się człowiek zastanawia nad fantastyka, tym bardziej wydaje mu się ona skomplikowana i wieloraka. Dysponuje szeroką skalą tematów, dużymi możliwościami artystycznej realizacji i twórczych założeń. W miarę możliwości stara się przygotować ludzkość do ostrych wiraży historii, przeciw którym człowiek w ostatecznym rachunku ma jeden jedyny oręż: moralną siłę duchową, męstwo, zdrowy rozsądek, szlachetność.

Fantastyka jest wszechobejmująca i w rzeczy samej nieograniczona, jak nieograniczony jest twórczy umysł. Wyraża nadzieje i niepokoje ludzkości, marzenia o dobrym jutrze i przestrogę przed grożącymi nieszczęściami i katastrofami. Przypuszczenie fantastyczne — to tylko zlepek tego, z czym się spotykamy dziś lub z czym się możemy zetknąć jutro.

Posłowie do niniejszego wyboru zakończę aforystycznymi strofami z wiersza Wadima Szefnera:

Patrzcie się w swoje odbicie, W ocean dni niewiadomych, Fantastyka — dalszy bieg życia, To jawa ze snów narodzona. Jewgienij Brandis

ANDRIEJ BAŁABUCHA (ur. 1947 w Leningradzie) — jest z wykształcenia topografem, pracuje jako inżynier projektant. Autor wielu artykułów i recenzji o fantastyce naukowej. Opublikował kilkanaście opowiadań SF w wydaniach zbiorowych i almanachach. Opowiadanie Grabarz (tyt. oryg. Rieszenije) pochodzi z periodyku poświęconego literaturze fantastycznonaukowej i przygodowej „Iskatiel” r. 1975, nr 5.

ALEKSANDER BIELAJEW (1884–1942) — jeden z najwybitniejszych i najpłodniejszych radzieckich pisarzy fantastów, zwany przez krytyków „radzieckim Juliuszem Verne”. W latach dwudziestych stworzył podwaliny pod fantastykę naukową w Związku Radzieckim. W młodości był aktorem, prawnikiem, dziennikarzem. Twórczością literacką zaczął się zajmować już jako dojrzały człowiek. Debiutował w r. 1914 sztuką Babuszka Mojra, ale pierwsze opowiadanie SF pt.: „Galowa profiesora Dolella ogłosił drukiem w r. 1925 i już do końca pozostał wierny fantastyce naukowej. W ciągu piętnastu lat pracy twórczej wyszło spod jego pióra siedemnaście powieści, dziesiątki opowiadań, setki artykułów i szkiców. Najbardziej znane utwory to: Ostrów pogibszych korabiej (1926), Czełowiek amfibija (1928), Zwiezda KEC (1936), Ariel (1941). Książki A. Bielajewa były tłumaczone na wiele języków i wielokrotnie wznawiane w Związku Radzieckim. W latach 19631964 w wydawnictwie „Mołodaja Gwardija” ukazała się ośmiotomowa edycja jego Dzieł zebranych. Opowiadanie Człowiek, który nie śpi (tyt. oryg. Czełowiek kotoryj nie spał) pochodzi z VIII tomu Dzieł zebranych, a po raz pierwszy ukazało się w wymienionym zbiorze Celowa profiesora Dolełła.

DYMITR BILENKIN (ur. 1933) — geolog-geochemik z wykształcenia, pracuje jako dziennikarz, zajmuje się publicystyką naukową. Brał udział w kilku ekspedycjach geologicznych. Jest autorem wielu książek popularnonaukowych. Pierwsze opowiadania SF opublikował w r. 1958, pierwszy zbiór opowiadań pt.: Marsjanskij priboj w r. 1976. Kolejne zbiory tego autora to: Nocz kontrabando} (1971) i Prowierka na razumnost (1974). Czytelnikowi polskiemu znany jest z licznych opowiadań, drukowanych w „Problemach” oraz w almanachu Kroki w nieznane. Opowiadanie Marsjański przybój pochodzi z wyżej wspomnianego debiutanckiego tomu D. Bilenkina.

WALERY BRIUSOW (1873–1824) — wybitny poeta, powieściopisarz, tłumacz i krytyk literacki. Pochodził z rodziny kupieckiej, o dużych tradycjach kulturalnych. Pisał od wczesnej młodości. Największy rozgłos jako poeta zdobył w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Był trybunem rosyjskich symbolistów. W latach 19041908 redagował pismo „Wiesy”. Był inicjatorem nowych form poetyckich, autorem prac z zakresu poetyki, a także rozpraw o poezji oraz studiów o A. S. Puszkinie. Kiedy liczył czterdzieści lat, przystąpiono do wydawania dwudziestopięciotomowej edycji jego Dzieł zebranych. Wiele miejsca w imponującym dorobku W. Bniusowa zajmują wątki fantastyczne, społeczno-utopijne i zagadnienia związane z postępem nauki. Klasyczną już pozycją w dorobku rosyjskiej i radzieckiej fantastyki jest zbiór opowiadań i dramatów Ziemna ja oś (1907). W dorobku W. Briusowa jest także wiele rozpraw teoretycznych na temat fantastyki Opowiadanie Wie wskrzeszajcie mnie (tyt. oryg. Nie umskrieszajtie mienia, 1918) pochodzi z czasopisma „Tiechnika — Mołodioży” r. 1963, nr 3.

KIRYŁ BUŁYCZOW (właść. Igor Możejko) — kandydat nauk historycznych, specjalista w dziedzinie historii Dalekiego Wschodu, autor szeregu prac o kulturze Birmy. Od 1965 r. uprawia także twórczość fantastycznonaukową. Jego debiutem książkowym w tej dziedzinie jest powieść dla dzieci Posledniaja wojna (1970). Kolejne pozycje z zakresu SF to zbiory opowiadań: Czudiesa w Gusłarach (1972), Ludi kak łudi (1974; tłum. poi. Ludzie jak ludzie 1975) i powieść dla dzieci Diewoczka z Ziemli (1974; tłum. pol. Podróże Alicji 1978) oraz przełożona na polski powieść Żuraw w garści (1977). Opowiadanie Konsekracja (tyt. oryg. Oswiaszczenije chroma Ananda) pochodzi z wyżej wspomnianego tomu Czudiesa w guslarie. Wiele opowiadań: Czudiesa w Guslarach (1972), Ludi kak ludi zyk polski i publikowano w „Przeglądzie Technicznym”.