Isaac Asimov: Hoeksteen van de Foundation

‘Wat wil je weten?’ Kodell haalde een schakelaar over op het bureau voor hem. Hij zei: ‘Wat ik vraag en wat jij antwoordt op mijn vragen zal in beeld en geluid worden opgenomen. Ik wens geen ongevraagde uiteenzettingen van je aan te horen of andere dingen die niet terzake zijn. Niet op dit ogenblik. Ongetwijfeld zul je dat begrijpen.’

‘Ik begrijp dat je alleen zult opnemen wat in je kraam te pas komt,’ zei Trevize op verachtelijke toon.

‘Zo is het, maar opnieuw: begrijp me niet verkeerd. Ik zal niets wijzigen in wat je zegt. Ik zal het gebruiken of niet gebruiken, dat is alles. Maar jij zult wel weten wat ik niet zal gebruiken, dus je zult jouw en mijn tijd daarmee niet verspillen.’

‘We zullen zien.’

‘We hebben reden om aan te nemen, Raadsheer Trevize’ — en de ietwat formele klank van zijn stem bewees al dat er nu opnamen werden gemaakt — ‘dat u openlijk hebt verklaard, bij verschillende gelegenheden, dat u niet gelooft in het bestaan van het Seldon Plan.’

Trevize antwoordde langzaam: ‘Als ik dat openlijk heb gezegd, bij verschillende gelegenheden, wat hebt u dan van mij nog nodig?’

‘Laten we geen tijd verdoen met woordspelletjes, Raadsheer. U weet dat ik van u wil hebben dat u dit openlijk toegeeft met uw eigen stem, met haar specifieke stempatronen, en onder condities waarin het duidelijk is dat u zichzelf volledig meester bent.’

‘Dus het gebruik van hypno-effect, zo neem ik aan, chemisch of anderszins veroorzaakt, zou de stempatronen veranderen?’

‘Zeer aanzienlijk.’

‘En u bent erop gebrand aan te tonen dat u geen illegale methoden hebt toegepast bij het ondervragen van een Raadsheer? Dat kan ik mij goed voorstellen.’

‘Ik ben blij dat u zich dat goed kunt voorstellen, Raadsheer. Laten we dus verder gaan. U hebt openlijk en bij verschillende gelegenheden verklaard dat u niet gelooft in het bestaan van het Seldon Plan. Geeft u dat toe?’

Trevize sprak langzaam en koos zorgvuldig zijn woorden: ik geloof niet dat datgene wat wij het Seldon Plan noemen de betekenis heeft die wij er gewoonlijk aan toekennen.’

‘Een vage uitspraak. Zoudt u die willen toelichten?’

‘Naar mijn mening is het gebruikelijke idee dat Hari Seldon vijfhonderd jaar geleden de mathematische wetenschap van de psychohistorie benutte om de loop van de menselijke gebeurtenissen tot in detail uit te werken en ook het idee dat wij een koers volgen die ontworpen is om ons via de lijnen van maximale waarschijnlijkheid van het Eerste Galactische Imperium naar een Tweede Galactische Imperium te brengen, naar mijn mening zijn die ideeën naïef. Het is onmogelijk.’

‘Bedoelt u dat naar uw mening Hari Seldon nooit heeft bestaan ?’

‘Helemaal niet. Natuurlijk heeft hij bestaan.’

‘Of dat hij nooit de wetenschap van de psychohistorie heeft ontwikkeld?’

‘Nee, natuurlijk bedoel ik zoiets in het geheel niet. Luister eens, Hoofd, ik zou dit hebben uitgelegd aan de Raad als mij dat was toegestaan, en nu zal ik het u uitleggen. De waarheid van wat ik zal gaan zeggen is zo evident dat…’

Het Hoofd Veiligheid had rustig en demonstratief de opnameapparatuur uitgeschakeld.

Trevize zweeg even en fronste zijn voorhoofd. ‘Waarom doet u dat?’

‘U verspilt mijn tijd, Raadsheer. Ik heb u niet om toespraken gevraagd.’

‘U hebt mij toch gevraagd mijn mening toe te lichten?’

‘Helemaal niet. Ik heb u gevraagd mijn vragen te beantwoorden simpel, direct en recht door zee. Antwoord alleen op mijn vragen en zeg niets waar ik niet om gevraagd heb. Doe dat en we zullen snel klaar zijn.’

‘U bedoelt dat u mij uitspraken wilt ontlokken,’ zei Trevize, ‘die de officiële lezing van wat ik geacht word te hebben gedaan zullen bekrachtigen.’

‘Wij vragen u alleen u aan de waarheid te houden en ik verzeker u dat wij uw uitlatingen niet zullen verdraaien. Alstublieft, laat het mij nog eens proberen. We hadden het over Hari Seldon.’

Er werden nu weer opnamen gemaakt en Kodell herhaalde op rustige toon: ‘En heeft hij de wetenschap van de psychohistorie dan niet ontwikkeld?’

‘Natuurlijk ontwikkelde hij de wetenschap die wij psychohistorie noemen,’ zei Trevize. Hij kon zijn ongeduld niet verborgen houden en sprak met opgewonden gebaren.

‘En hoe zou u die omschrijven?’

‘Mijn hemel! Ze wordt gewoonlijk gedefinieerd als die tak van de mathematica die zich bezighoudt met de modale reacties van grote groepen mensen op bepaalde stimuli onder bepaalde omstandigheden. Met andere woorden: zij wordt geacht sociale en historische wijzigingen te voorspellen.’

‘U zei “wordt geacht”. Is dit voorbehoud gebaseerd op uw kennis van de wiskunde?’

‘Nee,’ zei Trevize. ‘Ik ben geen psychohistoricus. Evenmin is een van de leden van de regering van de Foundation dat, of een van de burgers van Terminus, noch…’

Kodell stak zijn hand op. ‘Alstublieft, Raadsheer,’ zei hij en Trevize zweeg.

Kodell zei: ‘Hebt u enige reden om te veronderstellen dat Hari Seldon niet de noodzakelijke analyse heeft verricht naar een zo doelmatig mogelijke combinatie van factoren van zo hoog mogelijke waarschijnlijkheid en zo kort mogelijke tijdsduur op de weg van het Eerste naar het Tweede Imperium door tussenkomst van de Foundation?’

‘Ik was er niet bij,’ zei Trevize sarcastisch, ‘dus hoe kan ik dat nu weten?’

‘Kunt u weten dat hij het naliet?’

‘Nee.’

‘Ontkent u wellicht dat het holografische beeld van Hari Seldon dat bij gelegenheid van een aantal historische crisissen in de afgelopen vijfhonderd jaar is verschenen, in feite een reproduktie is van Hari Seldon zelf, gemaakt in het laatste jaar van zijn leven, kort voordat de Foundation werd gesticht?’

‘Ik veronderstel dat ik het niet kan ontkennen.’

‘U “veronderstelt” dat. Zoudt u willen beweren dat het bedrog is, een stuk misleiding dat door iemand in het verleden met een bepaald doel tot stand is gebracht?’

Trevize zuchtte. ‘Nee. Die mening verkondig ik niet.’

‘Bent u bereid de mening te verkondigen dat de boodschappen die Hari Seldon ons meedeelt door iemand op enigerlei wijze gemanipuleerd worden?’

‘Nee. Ik heb geen reden om aan te nemen dat zo’n manipulatie mogelijk dan wel nuttig zou zijn.’

‘Juist. U was getuige van de meest recente verschijning van Seldons beeld. Vond u dat zijn analyse vijfhonderd jaar geleden opgezet niet zeer nauwkeurig aansloot bij de feitelijke omstandigheden van nu?’

‘Integendeel,’ zei Trevize met plotseling leedvermaak, ‘de overeenkomst was juist heel frappant.’

Kodell scheen de emotie van zijn gevangene niet op te merken. ‘En niettemin, Raadsheer, handhaaft u ook na de verschijning van Seldon nog uw mening dat het Seldon Plan niet bestaat?’

‘Vanzelfsprekend doe ik dat. Ik blijf beweren dat het niet bestaat juist omdat de analyse zo volmaakt klopte…’

Kodell had de recorders uitgezet. Hij schudde zijn hoofd en zei: ‘Raadsheer, dat moet ik wissen. U bezorgt mij overlast. Ik vraag of u vasthoudt aan uw merkwaardige overtuiging en u begint mij de redenen daarvoor te geven. Ik zal de vraag herhalen.’

‘En niettemin, Raadsheer,’ zei hij, ‘handhaaft u ook na de verschijning van Seldon uw mening dat het Seldon Plan niet bestaat?’

‘Hoe weet u dat? Niemand heeft na de verschijning gelegenheid gehad met mijn verklikker-vriendje Compor te spreken.’

‘Laten we zeggen dat we het geraden hebben, Raadsheer. En dat u al antwoord hebt gegeven. “Vanzelfsprekend doe ik dat.” Als u dat nu nogmaals wilt zeggen zonder er ongevraagde informatie aan toe te voegen, hebben wij dat weer achter de rug.’

‘Vanzelfsprekend doe ik dat,’ zei Trevize ironisch.

‘Wel,’ zei Kodell, ‘Ik zal nog wel uitzoeken welk van de twee “vanzelfsprekend doe ik dats” het meest natuurlijk klinkt. Dank u, Raadsheer.’ En de opname-apparatuur werd weer uitgeschakeld.