Ayzek Azimov: Koinot oqimlari

Voqea, Klerk to‘g‘ri tavsiflaganidek, Yulduzlararo kelishilgan vaqt birligi bo‘yicha bundan o‘n bir oy muqadsam boshlangandi. Usha hodisaga ikki kun qolganida, Juns Byuroning sarkdagi bo‘linmalarini odatdagi tekshiruvdan o‘tkazish niyatida sayyoraga tushdi. Uni YUKTB vakili — Sarkning kimyo sanoat chiqaradigan qandaydir elastik saqichni jag‘ tishlari ortiga o‘tkazdi-da, bir qog‘oz uzatdi:

— Doktor Juns, kuzatuvchilarning biri xabar yuboribdi.

Juns xabarni ovoz chiqarib o‘qidi:

— O‘ta muhim ahamiyatga molik ish yuzasidan batafsil xabar berish uchun YUKTB Bosh shtabining kodlashtirilgan aloqa vositasini bo‘sh saqlashni iltimos qilaman. Muhim xabar butun Galaktikaga tegishli. Eng kichik trayektoriya bo‘yicha qo‘naman.

Vakil jilmaydi.

— Buni qarang, janob! «Xabar butun Galaktikaga tegishli» emish. Bu hatto kuzatuvchi uchun juda zarur gap. Xabarni olishim bilan, darrov u bilan yulduzlararo aloqa yo‘li orqali bog‘lanib gap nimada ekanligini aniqroq bilmoqchi bo‘ldim. Biroq unga hech gap uqtirolmadim. U faqat bir narsani, ya’ni florinadagi har bir kishining hayoti xavf ostida ekanligini ta’kidlayverdi. Bilasizmi, u yerda yarim milliard odam bor. U esi past odamga o‘xshardi. Shuning uchun to‘g‘risini aytsam, sayyoramizga kelganida u bilan yakkama-yakka qolishni istamayman. Siz bunga nima deysiz?

— Suhbatingiz yozilganmi?

— Ha, janob, — u cho‘ntagini kavladi. — Mana.

Bu bir bo‘lak lenta edi. Juns uni asbobga qo‘ydi va qovog‘ini soldi.

— Ko‘chirma nusxa shekilli?

— Ha. Asl nusxani Sayyoralararo Transport Byurosiga jo‘natganman. Men uni «Tez yordam» xizmati bilan kutib olsak yaxshiroq bo‘ladi, deb o‘ylagandim. Balki uning ahvoli og‘irdir. Juns yigitning fikriga qo‘pshjisi keldi. Chunki, yolg‘iz hayot kechiruvchi koinot tadqiqotchilari aqldan ozganlarida, ularning xatti-harakatlarida kutilmagan jihatlar paydo bo‘lishi mumkin edi. Biroq, Juns o‘ylanib qoldi.

— To‘xtang-chi. U hali qo‘ngani yo‘qmi?

Vakil hayron bo‘ldi.

— Nazarimda u qo‘ngan, lekin hali hech kim menga bu haqsa xabar bermadi.

— Unday bo‘lsa, Transport bilan aloqa o‘rnating va tafsilotlarni surishtiring. U aqldan ozganmi yoki yo‘qmi, barcha ma’lumotlarni qayd etishingiz kerak.

Juns ertasi kuni, eng oxirgi tekshiruvga keldi. Boshqa sayyoralarda ishi ko‘p bo‘lgani uchun, u juda shoshayotgandi. U chiqib ketar chog‘idagina qayrilib so‘radi:

— Kuzatuvchi nima bo‘ldi?

— Ha, aytganday, unutayozibman, — dedi vakil, — Sun’iy yo‘ldoshlar u haqida hech narsa bilmaydi. Men uning quvvat spektrini fazoga yubordim, ular bunday kema fazoning hech qayerida yo‘qligini aytishdi.

Juns qaytishni yana bir kunga kechiktirdi. Kelasi kun u sayyora poytaxti — Sark shahridagi Sayyoralararo Transport Byurosiga bordi. Bu yerda u birinchi marta florinalik byurokratlar bilan to‘qnashdi, ular barcha savollarga bosh chayqab javob berdilar. Ular YUKTB tadqiqotchisining Sarkka qo‘nmoqchi ekanligi to‘g‘risida xabar olishgan, biroq kema qo‘nmagan.

— Bu juda muhim, — qat’iy turib dedi Juns. — U odam qattiq betob. Ular tadqiqotchining YUKTB xizmatchisi bilan o‘tkazgan suhbati yozuvining nusxasini olishdimi?

Byuro a’zolari bu gapni eshitib hayron bo‘lishdi. Hech kim biror narsani olganini eslolmadi. U kishining betobligiga, albatta, achinamiz, biroq YUKTBning hech qanday kemasi bu yerga qo‘ngani yo‘q.

Juns mehmonxonaga qaytib, bu muammo to‘g‘risida uzoq o‘yladi. U qaytib ketishni yana orqaga surdi. Uzoq vaqt istiqomat qilishga mo‘ljallangan boshqa xonaga ko‘chib o‘tdi. Trantor vakili Lyudigan Ebl bilan uchrashishga kelishdi.

Keyingi kunni u Sark tarixiga oid kitoblarni mutolaa qilish bilan o‘tkazdi. Ebl bilan uchrashish vaqti yetganida, uning qalbi g‘azabdan junbushga kelgandi. Ular hali ko‘radiganini ko‘radilar…

Qari Ebl uning qo‘llarini qattiq siqib, mehmonnavozlik bilan kutib oldi. Robot-barmenni chaqirdi va birinchi, ikkinchi qadahlarni bo‘shatish mobaynida ish haqida umuman gapirtirmadi. Juns qulay fursatdan foydalaib qolishga intilib florinaning fuqarolik xizmati to‘g‘risida savol berdi va Sarkdagi amaliy genetika haqida ma’ruza eshitdi. Uning nafrati yanada opvdi. Shunga qaramay, u ohista va qisqagina qilib, o‘tgan voqeani aytib berdi. Ebl biron marta ham uning so‘zini bo‘lmadi.

Junp gapirishdan to‘xtagach, u so‘radi:

— Siz yo‘qolgan kimsani taniysizmi?

— Yo‘q.

— Unga nazaringiz tugimagan hammi?

— Kuzatuvchi — tadqiqotchilarimiz bilan uchrashish juda mushkul.

— Unda avvallari ham ana shunday ruhiy bezovtalik bo‘lganmi?

— YUKTBning markaziy boshqarmasidagi yozuvlarga qaraganda, bu — birinchisini. Agar buni ruhiy bezovtalik deb hisoblasak, albatga.

— Qanday yordam qilishim mumkin?

— Men tushuntirib beraman. Sarkning Sayyoralararo Transport Byurosi kuzatuvchimiz kemasining yuritgichlari quvvati spektrini yaqin fazodan topa olmadi, Bu narsada ular aldashmaydi. Men sarkliklar aldam-qaldamni yoqtirishmaydi demoqchi emasman, ular faqat befoyda yolg‘on-yashiqni ishlatishmaydi, chunki mening bu fazoni ikki-uch soat ichida tekshirib chiqishim mumkinligini bilishadi.

— To‘g‘ri, Xo‘sh, unda nima?

— Quvvat spektrini faqat ikki holdagina sezish mumkin emas. Birinchisi — yaqin fazoda kemaning yo‘qligi, chunki u giperfazo orqali Galaktikaning boshqa qismiga o‘tib ketgan; ikkinchisi — uning umuman fazoda mavjud emasligi, chunki kema sayyoraga qo‘ngan. Tadqiqotchi o‘z fikridan qaytganligiga ishonmayman. Agarda uning florina uchun xavfli va Galaktika uchun muhim hisoblanuvchi fikrlari chindan ham xomxayol bo‘lsa, uning Sarkka tushib, xavfdan ogoh qilishiga hech narsa xalaqit qilolmaydi. U o‘z fikrni o‘zgartirishi va qaytib uchib ketishi aslo mumkin emas. Bu sohada mening o‘n besh yillik tajribam bor. Lekin uning xabari to‘g‘ri bo‘lsa, uning yaqin fazodan jo‘nab qolishi, hech bir aqlga sig‘maydigan xattiharakatdir.

Trantorlik qariya ko‘rsatkich barmog‘ini ko‘tardi-da, uni ohista tebratar ekan, dedi:

— Demak, siz uni Sarkda deb hisoblayapsizmi?

— Xuddi shunday. Lekin, bu yerda ham ikki xil taxmin bor. Birinchidan, agar u haqiqatdan ham akddan ozgan bo‘lsa, albatta, sayyoraning fazoviy bekatidan boshqa joyga qo‘ngan bo‘lardi. Va u qayerlardadir yarim esi og‘gan holda sang‘ib yurardi. Bu bizning kuzatuvchilarimiz uchun ham kamdan-kam uchraydigan hol. Bunday es og‘ishlik odatda vaqtincha bo‘ladi. Bu narsa o‘tib ketganda esa, bemor o‘z ishining tafsilotlarini eslaydi. Chunki, koinot tadqiqotchisining hayoti — uning xizmatidir. Ko‘pincha bunday bemorni ommaviy kutubxonaga kirib koinot tadqiqotiga oid adabiyot qidirishidan topib olishadi.

— Tushunarli. Siz Kutubxonachilar qo‘mitasidan shunday hol to‘g‘risida axborot olib berishimni istayapsizmi?

— Yo‘q, men uchun bunday qiyinchilik mavjud emas. Men koinot tadqiqoti bo‘yicha ayrim adabiyot namunalarini maxsus saqpanishga qo‘yib, ularni so‘ragan har bir kimsani, agar u sarklik ekanligini isbotlay olmasa, ushlab, so‘roq qilishni iltimos qilaman. Buni, albatta, bajarishadi, chunki ular yoki ularning boshliqlari bilishadiki, bunday mo‘ljal hech qanday natija bermaydi.

— Nega natija bermas ekan?

— Ishonchim komil, o‘sha odam mo‘ljallaganidek Sarkning fazoviy bekatiga qo‘ngan, sark hukumati esa uni qamoqqa tiqqan yoki hatto, o‘ldirgan bo‘lishi mumkin,

— Hazillashyapsizmi?

— Qanday hazil? Sarklilarning hayoti ham, boyligi ham, hukmdorligi ham florinani egallab turishga bog‘liq-ku. Siz Sarkning butun boyligi florinaning kirtzorlari ekanligini mendan yaxshi bilasiz. Kutilmaganda qandaydir odam paydo bo‘ladi-da, — uning es-hushi joyidami yoki yo‘qmi, buning ahamiyati yo‘q. — allaqanday yangi vaziyat florinaning barcha aholisi hayotiga xavf solyapti, deydi. Mana, kuzatuvchimizning eng oxirgi xabarini bir ko‘ring.