Aleksandr Belyayev - KETS Yulduzi

Kramer devordagi tugmachani asta bosdi. Eshik ochilgach, atmosfera kamerasiga kirdik. Kamera havoga to‘lgandan keyin kostyumlarixmizni yechdik.

— Bu chol teleskop bilai birikib ketgai. — dedi haxmrohim. — Ovqat vaqtida ham undan ajralxmaydi. Atrofiga ballon va bankalarni qo‘yib olib, naychadan ovqat so‘rgancha osxmonga tikilib o‘tiraveradi. Hali o‘zingiz haxm ko‘rasiz. Sizlar gaplashguninglarcha xmen yangi oranjereyaga borib kelaxman. Ishning ketishini bir ko‘ray-chi.

U yana skafandrini kiydi. Men esaxm obsevatoriyaga olib kiruvchi eshikni ochib, elektr nuri bilan yoritilgan yo‘lakka kirib qoldim. Lampochkalar oyog‘ixm ostida yonib turardi, xma’luxm bo‘lishicha, observatoriyaga oyog‘ixm osmonda bo‘lib kirgan ekanman. Laxmpalarni bosib olmaslik uchui shosha-pisha devordagi qayishga yopishdim. Buklaxma qanotlar yodimda bo‘lsa ham, dahshatli mo‘ysafidning bu maskanida ularni ishlatishga jur’at etmadixm. Kraxmer bilan direktorning hikoyalaridan uni ana shunday tasavvur qilardixm.

G‘oyat jimjitlik edi. Observatoriyada tirik jon bor, deb o‘ylamasdi odam. Faqat ventilyatorlar mayin guvillar, qayerdadir, aftidan kislorod apparatlari bo‘lsa kerak, uzluksiz shig‘illardi. Men qayoqqa yurishii bilmasdim.

— Hey, menga qaranglar, — dedim men va bir yo‘talib qo‘ydim.

Hech kim javob bermadi…

Men qattiqroq yo‘talib, orqasidan qichirdim:

— Hoy, kim bor?!

Uzoqdagi eshikdan negr yigitning paxmoq boshi ko‘rindi.

— Kim? Nima? — so‘radi u.

— Fyodor Grigoryevich Tyurin uydamilar? Qabul qiladilarmi?

Negr yigit oppoq tishlarini yarqiratib jilmaydi.

— Qabul qiladilar. Men uxlab qolibman. Bizning Floridaga tun cho‘kkanda men doim uxlayman. Yaxshi uygotdingiz, — dedi sergap negr.

— Floridadan qanday qilib osmonga chiqib qoldingiz? — so‘radim men.

— Paroxodda, poyezdda, aeroplanda, dirijblda va nihoyat, raketada.

— To‘g‘ri, lekin… nima uchun?

— Chunki, men sinchkov odamman. Bu yer Floridamiz kabi issiq. Men professorga yordaxm beraman… — «professor» so‘zini u alohida hurmat bilan aytdi, — u xuddi chaqaloqqa o‘xshaydi. Agar men bo‘lmaganimda u allaqachon o‘z teleskopining yonida o‘lib ketardi. Mikki degan maymunim ham bor. U biln zerikmayman. Kitoblar bor. Eng muhimi, kattakon ajoyib kitob — osmon bor. Professor menga yulduzlar haqida hikoya qilib beradi.

«Bu chol unchalik qo‘rqinchliga o‘xshamaydi-ku» — o‘yladim men.

— Io‘lakdan to‘ppa-to‘g‘ri sharga qarab uching. Sharda arqon bor. U sizni professor Tyurinning oldiga olib boradi.

Maymunning chinqirig‘i eshitildi.

— Nima deysan? Kim kelganini, kim bilan gaplashayotganimni ko‘rolmayapsanmi? Ha-ha! U xonaning o‘rtasida, havoda tipirchilab hech yerga tusholmayapti. Albatta uning qanotlari chiqadi, — dedi ishonch bilan negr. — Bu yerda qanotsiz yashash qiyin.

Men sferik chevorgacha uchib bordim, yo‘lak shu yerda tugardi. Eshikni ochib, shar ichiga kirdim. Sharning devorlariga mashinalar, apparatlar, yashik va ballonlar o‘rnatilgan edi. Eshikdan qiyasiga yo‘g‘on arqon tortilgan edi. Arqonning ikkinchi uchi sharni qoq ikkiga bo‘lib turgan devor yorig‘iga kirib ketgandi. Men arqondan tutgancha oldinga qarab yurdim — pastgami, yuqorigami, aniq aytolmayman. Bunaqa yer tushunchalarini xayolidan chiqazib yuborishga to‘g‘ri keladi.

Nihoyat, yoriqqa yetib kelib, odam qorasini ko‘rdim. U havoda muallaq yotardi. Undan har tomonga qarab ipak chilvirlar tortilgan, chilvir uchlari xona devorlariga boglangan edi.

«Xuddi uyasida yotgan o‘rgimchakka o‘xshaydi» — deb o‘yladim men.

— Jon, senmisan? — so‘radi haligi odam kutilmagan ingichka ovoz bilan.

— Salom, o‘rtoq Tyurin. Men Artemyevman. Haligi…

— Ha-ha, bilaman. Direktor aytdi. Oygaxmi? Ha. Uchamiz. Suda soz.

U teleskop durbinidan ko‘z uzmay va qimir etxmay gapirardi.

— Utirishga taklif qillaYUan: o‘tiradigan narsaning o‘zi yo‘q. Buning hojati haxm yo‘q.

Men uning chehrasini tuzukroq ko‘rish uchun ehtiyotlik bilan Urgixuchak» ka yaqinlashdix. Quyuq sochlari oppoq, soqoli qirilgan yuzi bir oz rangsiz. Tyurin xmen toxmonga boshini andak burgan edi, uning qop-qora o‘ynoqi ko‘zlarini ko‘rdixm. Qovoqlari qizargan. Aftidan, ko‘zlarini charchatib qo‘yganga o‘xshaydi.

Meni yo‘tal tutdi.

— Menga qarab yo‘talxmang, bezovta qilasiz! — dedi u qat’iy ravishda.

«Boshlandi, — deb ko‘nglixmdan o‘tkazdixm. — Yo‘talib haxm bo‘lmaydi».

Lekin, yaxshilab razxm solgach, nixma uchun yo‘talish xmuxmkin emasligini angladim.

Tyurin havoga kitoblar, qog‘oz, qalam, daftar, dastro‘mol, trubka va portsigarini yoyib qo‘ygan edi. Havo sal tebransa — qammasi uchib ketadi. U holda Jonni yordamga chaqirishga to‘gri keladi — professor o‘z to‘ridan osonlikcha chiqolmasa kerak. U, pazarixmda, o‘z tanasini ana shu ipak to‘r bilan teleskop ob’yektivi oldida harakatsiz tutib turadi.

— Teleskopingizning trubasi juda katta ekan, — dedim xmen suhbatni boshlab yuborish xmaqsadida.

Tyurin xmaxmnuniyat bilan kuldi.

— Ha, yer astronoxmlari bunday teleskopni orzu haxm qilisholmaydi. Lekin hech qanday truba yo‘q. Uchib kelgan vaqtingizda payqamadingizxmi?.. Uzr, esixmda borida bir necha so‘zni yozdirib qo‘yishixm kerak.

Shunday deb, u astronoxmik va xmatexmatik terminlar bilan to‘la juxmlalarni gapira ketdi. Keyin yon toxmonga qo‘lini ohista ko‘tarib, chilvir bilan bog‘lab qo‘yilgan qora yashikdagi dastani buradi. Agar uning harakatini ekranda ko‘rsatilsa, tomoshabinlar, mexanik apparat dastasini juda sekin aylantiryapti, deb ishonishlari turgan gap edi.

— Lentaga avtomatik usulda yozish — uy sekretarining o‘rnini bosadi, — tushuntirdi Tyurin. — Qutiga yashirib qo‘yilgan, boxato ishlaydi, ovqat so‘raxmaydi. Uziig yozgandan ko‘ra tezroq zadi. Kuzatib, ayni vaqtda aytib turaveraman. Mashina va matematik hisoblash apparati yozilganlarni ishlab chiqishda menga srdam beradi. Har ehtimolga qarshi yonixmda qog‘oz va qalam turadi. Faqat xmen toxmonga qarab nafas olxmang… Ha, darvoqe, teleskop haqida… Bunday teleskopni Yerda qurib bo‘lxmay di. U yerda og‘irlik hajxmiii chegaralab qo‘yadi. Meniki oynali teleskop — reflektor. Bunaqa teleskop bittagina emas. Oynalarning diametri yuzlab metrni tashkil qiladi. Reflektorlar g‘oyat ulkan. Hammasi shu yerda, osxmon materiallaridan yasalgan xmasalan, shisha-kristall shaklidagi meteorlardan. Bu yerda men meteor-bolidlarning chinakam korxonasini ochganman. E-ha, nimalar deyashman o‘zi… Aytganday, Yerda chinakam astronoliya bilan shug‘ullanib bo‘larkanmi? Ular mening oldimda ko‘rsichqonday gap. Ikki yil ichida ulardan yuz yilga ilgarilab ketdim. Ko‘rasiz, hademay asarlarim bosilib chiqadi… Pluton planetasini olaylik. Yerdagilar u haqda nixma bilishadi? Bir kecha-kunduzda Quyosh atrofini qancha aylanib chiqishini bilishadimi? Yo‘q. Quyosh bilan Pluton orasidagi o‘rtacha masofanimi? Ekliptikaning og‘ishinimi? Yo‘q. Massani-chi? Zichlikni-chi? Yo‘q, yo‘q, yo‘q. Tag‘in planetani kashf qildik deyishadi.

U keksalarcha xixilab kuldi.

— Oq mittilar, qo‘shaloq yulduzlarni-chi? Galaktika sistemasining tuzilishini-chi? Koinotning umuxmiy tuzilishini-chi? E-e, qay birini aytasiz. Hatto Quyosh sistemasiga kiruvchi planetalar atxugosferasini ham tuzuk-quruq bilishmaydi! Hanuzgacha bahslashadi. Mening bu yerdagi kashfiyotlarim esa yigirmata Galileyga yetadi. Men bu bilan maqtanmayman, chunki gap odamda emas, joyda. Mening o‘rnimda har qanday astronoxm bo‘lganda ham shu ishlarni qilgan bo‘lardi. Men ham bir o‘zim ishlayotganim yo‘q. Ixtiyorimda astronomlarning butun bir shtati bor… Buyuklikka kelsak, osxmon observatoriyasini kashf etgan odaxm buyuk. Ha, Kets Yulduzini kashf etgan odam. Biz ana o‘shaning oldida qarzdormiz.