Владимир Шитик - Скачок у нiшто (на белорусском языке)

- Жыццё!

- Сам бачу. А якое жыццё - разумнае, неразумнае?

- Магу сказаць, - пасур'ёзнеў Шабанаў. - Узровень развiцця - невысокi, на маю думку, iмi кiруе iнстынкт, як i ў зямных. Так, так, - перабiў ён Корзуна, якi хацеў запярэчыць. - Самi памяркуйце, як усё адбылося. Рыбы палiчылi мяне за свайго сабрата, якога мора выкiнула на бераг. Гэта пагражае гiбеллю. Яны спрабуюць устанавiць з iм кантакт, падбадзёрыць, цi што. Адсюль мае трызненнi. Вiдаць, мы карыстаемся прыкладна аднолькавымi бiятокамi. Самi яны на бераг выйсцi не могуць, але ўмеюць, у вынiку доўгага развiцця, выкарыстоўваць сiлу мора. Бачылi, якi вiр утварылi? А потым, калi я не ачуняў i пад вадой, не дакрануўся да ежы, яны, зразумеўшы сваю памылку, выкiнулi мяне назад. Што на тое месца - выпадкова.

- Ага! - усклiкнуў Савацееў.

- Не лавi на слове. На Зямлi ж ёсць iстоты, у якiх такiя паводзiны выклiкаюцца iнстынктам. Тыя ж самыя дэльфiны.

- На Зямлi ёсць. А тут iншае. - Савацееў ад хвалявання не мог уседзець на месцы i закрочыў па цесным пакойчыку, лавiруючы памiж крэсламi i прыборамi. - Давайце ўспомнiм усё з самага пачатку. Рыбы ўмеюць падпарадкоўваць сабе мора. Яны заўважылi, што ты не крануў ежу. Тады што яны робяць? Збiраюцца i абмяркоўваюць становiшча. Iменна абмеркавалi i панеслi цябе назад. Яны ведалi, што ты чужы. Толькi гэтым можна растлумачыць, што ты нiчога не помнiш - звычайная перасцярога. Ты цяпер не зможаш, каб i хацеў, прывесцi каго-небудзь цi прыйсцi назад сам. Напэўна, у рыб ёсць ворагi, бо яны ўвесь час пiльнуюць нас.

- Думаеш, яны не адзiныя жыхары Сiрэны? - ажывiўся Корзун.

- Усё можа быць. Але не гэта галоўнае зараз. Гэтыя рыбы, я ўпэўнены, мiнулi ўжо стадыю iнстынкту.

- Але ж гэта азначае... - пачаў быў Шабанаў.

- Так. У iх розум слабы, але ўжо розум.

- Вада не тое асяроддзе, дзе можа развiвацца разумнае жыццё. - Шабанаў не мог згадзiцца з Савацеевым.

- Зямная логiка. Жыццё на Сiрэне так i не здолела выбрацца з вады на сушу. Але ж гэта не значыць, што яно спынiлася ў развiццi. Сiлы жыцця магутныя, i яно знайшло сабе свае шляхi. Дык чаму не магло яно надзялiць розумам рыбападобных? Ва ўсякiм разе, iншай гiпотэзы ў нас няма.

- Паўтарыць праверку? - прапанаваў Корзун. - Я гатовы зноў...

Пасля доўгага роздуму Шабанаў пакiваў галавой:

- Цяпер мы не можам. А што, калi Паўлюк не памыляецца, хаця на многае ён не даў адказу, як i я? Што тады аб нас падумаюць гаспадары планеты? Як мы будзем выглядаць у iх вачах? А калi яны знаходзяцца на нiзкай ступенi развiцця, што найбольш верагодна, дык невядома, як будзе ў наступны раз. Зробяць з цябе iдала i пакiнуць у сваiм гроце, каб малiцца. Мы закончым сваю работу, не чапаючы мора. А некалi пазней, калi рыбы дасягнуць вышэйшай ступенi развiцця, людзi ўстановяць з iмi зносiны. Пачаўшы развiвацца, жыццё не адступiць. Цяпер Сiрэна будзе пад наглядам.

- Даў жа нехта планеце такую назву, усё роўна як ведаў, - заўважыў Корзун.

- Не помню хто, - адказаў Шабанаў, - назва iснуе з мiнулага стагоддзя. Мабыць, i тады людзi ведалi пра гэтых рыб. Ну, як, згодны з маiм рашэннем?

Пярэчанняў не было.

Да свiтання касманаўты засталiся на часовай станцыi.

Сон у крэслах быў не вельмi зручны, але яны прачнулiся бадзёрыя, пасвяжэлыя. Шабанаў хадзiў па пакоi i паўтараў:

- Хлопцы, а я, здаецца, нешта прыпамiнаю.

Савацееў не вытрымаў i буркнуў:

- Ды прыпомнi ўжо.

- А што, вазьму i... хлопцы! - Ён выбег у пераходны тамбур i вярнуўся, трымаючы ў руках нейкую палачку. - Вось, яна самая.

- Водарасць?! - усклiкнуў Савацееў.

Ледзь прыкметны пах азону, змешанага з чымсьцi яшчэ, паплыў па пакоi. Шабанаў шчаслiва ўсмiхнуўся i сказаў:

- Сядайце. Размова не скончана!

Заiнтрыгаваныя, таварышы паселi ў крэслы.

- Учора мы не разумелi, што за палосы парушалi бачнасць на экране. Цяпер я ўспомнiў усё, быццам не было правалу ў памяцi. - Хваляванне Шабанава перадалося астатнiм. Яны сядзелi, не адрываючы ад яго вачэй. - Першы раз я тузануўся, калi адарваў адзiн кiнаапарат. Вось ён, быў у кiшэнi, - Шабанаў разняў пальцы. - Другi раз, калi рабiў здымкi грота, i трэцi - калi вось гэты мiнерал, - ён паказаў на водарасць, - клаў у кiшэню. А зараз паглядзiм, што на апошняй плёнцы.

Успыхнуў экран, на iм з'явiлася падводнае царства, дакладней, яго маленькi куток - грот. Ля задняй сценкi грота стаялi палiцы, падобныя на соты. I ў кожнай ячэйцы ляжалi водарасцi.

- Iнкубатар? - здзiвiўся Савацееў.

- Нешта падобнае на яго, - адказаў Шабанаў.

Але самае дзiўнае было наперадзе. Да палiц, аднекуль збоку, са сцен грота цягнулiся правады. Iнакш назваць гэтыя тоўстыя нiткi нельга было. Здымка працягвалася лiчаныя хвiлiны, але i за гэты час у некалькiх ячэйках блiснулi чырвоныя iскаркi. А калi апарат крыху ссунуўся, касманаўты ўбачылi фiгуру ў... скафандры.