Янка Брыль: Парастак

Слухаю пра гэта i ў думках сам сабе дадаю i такое:

Страшна гэта, вядома ж, аднак яшчэ страшней тое, як раней, калі ён яшчэ мог, адзіны сын ягоны, вярнуўшыся з турмы ці з лагера, п'яны ў гасцях у швагра, у вёсцы, тым самым вялікім кухонным нажом, якім яму кроілі шчыры сваяцкі хлеб, ні за што, ні пра што сястрынога, удовага мужа праштыхнуў «у саменькае сэрца»...

Забойцу, вядома, забрала міліцыя. A ў вёсцы няма ўжо мужчынскіх рук ды плячэй, патрэбных няхай сабе i на самым бедным пахаванні. I вось адну з тых пратэсаў, што спрадвеку стаяць у куце абамшэлай капліцы, не памятаю — дзве ці тры, — так патрапаную, што ўжо й нейкі святы на ёй учарнеў ад даўнасці, нёс за крыжам ён — бацька забойцы...

Такога не прыдумаеш.

Прачнуўся ў дзве гадзіны i толькі пад раніцу прыдрамнуў. I — такі сон. Пада мною калодзеж, не надта глыбокі, але з мяне хапіла б. Нібыта кругі цэментовыя, нібыта зруб драўляны, а то i ўсё разам — як у сне. Слабымі рукамі, развёўшы ix, трымаюся неяк з краю, нібы ў кутку (сон жа!), намагаюся правую нагу перакінуць цераз край зруба навонкі. Раз за разам. Нага слабее... I прачынаюся.

Папярэджанне нейкае? А то й ад роздуму ўвечары?..

Пасля Бёлевага «Ірландскага дзённіка», апавяданняў i вершаў Кіплінга ўбіўся ў падараваны Валодзем Васілевічам энцыклапедычны слоўнік «Беларуская міфалогія». Хапіла на тры дні.

Гэта i подзвіг групы спецыялістаў, якія за два гады ажыццявілі гэтае безганарарнае, марназарплатнае выданне на 49 аркушаў, гэта й цудоўны доказ таго, што Беларусь — жыве, не толькі ў дэманстрацыях, але i ў такой вось ціхай, мудрай працы.

Калі я часам i думаў пра самога сябе завысока, дык хоць жа не вытыркаўся з гэтым на людзі, не хваліўся такою немаччу.

Адна настаўніца пачатковых класаў, другая на дзесяць гадоў маладзейшая аспірантка-матэматык — мае вясёлыя, дружныя ўнучкі. Старэйшая купіла малодшай гольфы з пальцамі (во!), а тая, наведаўшы дзеда, паказала мне гэтае дзіва, пераабуваючыся ў тапачкі. I засмяялася весела, калі i мне, старому, сказалася тое самае, што i яе малодшаму брату, студэнту, майму паважанаму ўнуку:

— То-та ж, можна i гэтак хвігу даць!

Яна любіла верш Сыракомлі «Бусел» у перакладзе Лучыны. Нават дэкламавала мне яго — дзецям маці, унукам бабуля — неяк па-вучнёўску ўрачыста, з пэўным уздымам, бо гэта ёй, зрэшты, са школы i памяталася:

Выпісваю з Лучынавай кнігі, а там i задуманы i павольне — з крыху «шляхецкім» прысмакам.

Ды ў польскай школе, дзе ў двадцатых i на пачатку трыццатых гадоў былі i беларускія гадзіны, мы ў гэтым не надта разбіраліся.

Малы хлопчык увечары адзін выходзіў на ганак дома на лецішчы, стаяў i ціхенька, зачаравана любаваўся поўным месяцам, зоркамі, небам...

Краса прыроды глядзіць на самую сябе яшчэ аднымі шчырымі, наіўнымі вачыма.

Рэчка, што калісьці працякала каля нашага Загора, пакуль яе не асушыла Князева рыбная гаспадарка ў маёнтку Цэтра, называлася Свіслянка. Пра гэта мне, юнаку, расказваў дзед Кандрат Бабарыка, з гордасцю дадаючы: «Валоў у ёй сплаўлялі!..»

A ў Стэфана Жаромскага, у апавяданні «Puszcza jodłowa», на яго роднай Келеччыне, як мне адкрылася, ёсць rzeczka Świślana. Ці не з адной крыніцы гэтая назва, у якой нават чуецца штосьці віслянае, мо ад самой пані Віслы?..

На пахаванні сябравай удавы, у далёкім мястэчку, дванаццаць год таму назад, перад тым, як труна вось-вось апусціцца ў зямлю, іхняя дачка, настаўніца, чарнявая амаль красуня, раптам закрычала:

— Мама! Я не хацела гэтага! Я не хацела! I вось я помню колькі ўжо часу, i не ведаю, i ведаць не буду, пра што той адчайны, бездапаможны крык.

Што — патрэбна, каб i гэта ўспаміналася?..

Ba ўзаемным чытанні сябрамі новых рукапісаў ёсць i свой адмоўны бок. Прыслухоўваешся да розных заўваг i некаторыя з ix прымаеш, не да канца прадумаўшы.

Было ў мяне i такое.

Што мне да таго, што гэта ўжо чытана мною і, мяркуючы па рознасці паметак на палях, неаднойчы, — мне зноў захацелася пабыць з ім у гадзіны часовай апустошанасці душы, i я свайго дасягаю, іду ў святлейшае.

Усё той жа Уолт Уітман з яго «Лісцямі травы».

А гэта ж i добра, i важна, што ён — з тых нямногіх, хоць ix на свеце i многа, якіх за адзін раз не прачытаеш на ўсю глыбіню.