Янка Брыль: Парастак

I пасля таго тлумнага вечара былі ў нас сустрэчы дома ў яго ці ў мяне, аднак тая сустрэча помніцца неяк асобна. Барысу не было яшчэ шасцідзесяці, аднак ён прыкметна, у параўнанні з прадвеснем, калі гасцяваў у мяне, пастарэў пасля былых i новых выпрабаванняў. Можа, не так фізічна, як маральна...

Напісаў я гэта i спыніўся. З думкай, што не вельмі яно ў мяне справядліва, дакладна... Праўда, здароўе пачало яго падводзіць, чым далей, то ўсё больш, але ж цікавасць да нашага галоўнага, ды цікавасць не збоку, a ў шчырай актыўнай заклапочанасці, жылі ў ім i тады, i потым увесь час, да самага канца.

З Барысам мы перапісваліся, часам нават i часта. Ягоныя пісьмы, толькі з лагерным перапынкам, у мяне захаваліся, я здаў ix у архіў, сабе зрабіўшы копіі з некаторых. Аднак цяпер, каб i хацелася, цытаваць ix тут мне няёмка. Ён, хоць i шчыра, але занадта хваліць там усё мае ў часопісах ды ў пасланых яму кнігах.

Мае пісьмы Барысу, тыя, што пасылаліся да арышту, трэба думаць, далучаны да ягонай справы. Аляксандра Ігнатаўна, калі мы сустрэліся ля бальніцы, расказвала, што як толькі Барыса забралі, на кватэру да ix прыйшлі з ператрусам, i яна сама глядзела, як з шуфлядаў яго стала даставаліся пісьмы, ды многа ix, a ў адным пісьме аказаўся i мой фотаздымак, на якім я ў вясёлым рогаце. I ператрушчыкі, калі адзін з ix уголас зачытаў надпіс на абароце здымка, амаль зусім па-людску засмяяліся.

«Вы былі тады, — сказала Аляксандра Ігнатаўна, — толькі што пасля прэміі i напісалі на фота, я раней бачыла, нават па-руску: «Прими от морды, вкусившей славы».

Мы перапісваліся, вядома, i тады, калі ён вярнуўся з лагера, аднак чамусьці абодва пісалі пад канец з усё даўжэйшымі паўзамі. Лес маіх пісьмаў невядомы. Хутчэй за ўсё, i ў гэтым выпадку, як гаворыцца па-савецку, яны «не захаваліся...»

Памёр Барыс у 1980-м. Мне ніхто не паведаміў пра гэта ні своечасова, ні пазней. Аляксандры Ігнатаўны ўжо не было — за некалькі дзён да мужавага адыходу, ідучы да яго ў бальніцу, яна трапіла пад машыну. Ад самога, які ўжо быў зусім на схіле, гэта ўдалося ўтаіць. Дзеці, дарослыя сын i дачка, двойчы так удараныя, неўзабаве раз'ехаліся па сваіх гарадах.

Пра ўсё гэта мне значна пазней расказаў Алёша Карпюк, калі я, быўшы ў камандзіроўцы, пайшоў, як нічога ніякага, да Барыса на яго Гліняную вуліцу, дзе ўжо кватэру займала другая, незнаемая сям'я.

...Чарга на поўную рэабілітацыю дайшла да яго ў 1992-м.

1999; 2006.

Маленькі ўступ.

У падфорках запісаў «Залетась» i «Летась» я ў той ці ў іншай меры гаварыў пра свой радавод.

А тым часам, незалежна ад з'яўлення тых запісаў у часопісе «Дзеяслоў» i ў беластоцкім штогодніку «Тэрмапілы», старэйшае за ix «Роднае слова» ўгаварыла мяне напісаць нарэшце абяцанае — гісторыю майго роду, што зрабілі ўжо шмат хто з іншых людзей культуры. Нарыс быў надрукаваны ў названым часопісе, дзе тэкст шчодра падмацаваны фотаздымкамі з майго сямейнага архіва. Тут ix, вядома, не дасі. А вось за некаторыя паўторы фактаў, хоць гэта i непазбежна, хочацца папрасіць прабачэння.

Да леташняй вясны пачынаўся ён, мой радавод, з двух дзядоў, — па бацьку, у нашым Загоры, быў дзед Даніла Брыль, а па матцы, у найбліжэйшай вёсцы Маласельцы, дзед Іван Чычук.

Дзякуючы свайму, на шмат маладзейшаму, вясковаму суседу, акадэміку Мікалаю Ламану, я пабагацеў на бацькавых ранейшых продкаў — прадзеда Ёсіпа i прапрадзеда Яську, як ён значыцца ў няпыльных хартыях Нацыянальнага гістарычнага архіва. Запіс той датуецца 1795 годам, калі, пасля разгрому паўстання Касцюшкі i трэцяга падзелу Польшчы, беларусаў пачалі перапісваць з польскай мовы на рускую. Яська Сямёнаў сын Брыль. Без нейкіх там, модных апошнім часам буйнейшых, а то хоць дробненькіх прэтэнзіяў на шляхецтва, проста дваровы хлоп пана Судзя ў недалёкім маёнтку «Уцеха». Калі Яська памёр, батрацтва прышлося ў спадчыну яго сыну, майму прадзеду Ёсіпу Брылю. I толькі пасля адмены паншчыны, дый то не адразу, Яськаваму ўнуку, а майму дзеду Данілу з ягоным братам, зноў жа Ёсіпам, пашэнціла купіць пяць дзесяцін зямлі на двух. У дружных братоў было па адным сыне, у Данілы мой будучы бацька Антон, a ў Ёсіпа Павел. Пасталеўшы, абодва не захацелі заставацца на гаспадарачцы, падаліся ў Адэсу на чыгунку.

Мне ўжо прыйшлося, дый не аднойчы, пісаць пра гэтае i ў «Птушках i гнёздах», i ў «Муштуку i папцы», i ў аўтабіяграфічным нарысе «Думы ў дарозе», i ў некаторых іншых творах, аднак жа вось i зноў трэба паўтарацца з пэўнымі асаблівасцямі свайго жыццяпісу.