Янка Брыль - Парастак

Яны ўжо кажуць некаторыя, як гэта пад ім ці пад ёю ажыло заварушылася беларускае карэнне... A калі ж заварушыцца, зашалясціць, ажыўшы, i родная крона?..

Можа, i не дарма яна трымаецца ў маёй памяці з канца 40-х гадоў — студэнтачка, што трапіла пад трамвай каля 1-й клінікі, з брамкі якое я выйшаў.

Сярод студэнтак-практыкантак, якія шумна беглі перада мною, — чамусьці здаецца, што некаторыя, нават не паздымаўшы белых халатаў, — i сярод пасажыраў, што высыпалі з трамвая, які ад'ехаўся, яна — я праціснуўся найбліжэй — ляжала на гразкім асфальце, побач з рэйкамі, з адрэзанымі над каленьмі бела-пышнымі дзявочымі нагамі. Кроў — так бачыцца мне i сёння — як быццам яшчэ не хлынула... Рукі сціскаліся, расціскаліся, зноў сціскаліся ў кулачкі. А вочы, у бязмоўным жаху вялікія, глядзелі... глядзяць i дагэтуль... Натоўп не маўчаў, але ніякіх галасоў не чую...

Мне сказалі, што Алесь Разанаў у Боне ў бальніцы, у цяжкім, а то i небяспечным стане... Пазваніў яго незнаёмай сястры. Жонка ў Нямеччыне, пры ім, штовечар тэлефануе ў Мінск, дзе сястра з ix дзецьмі. Папрасіў яе перадаць цераз жонку Алесю мае найлепшыя пажаданні.

У той вечар i назаўтра зранку перачытваў яго «Вастрыё стралы» з сяброўскім аўтографам — неяк па-іншаму...

З яе мужам, які падняў трубку, пагаварылі коратка, як бацька з бацькам. Калі ж да тэлефона падышла яна — мне трэба было трымацца. Аднак i тут належна выказаў спачуванне, а далей міжволі сказалася: «Пра вас я заўсёды думаю с нежностью, — так i сказаў, па-руску, з ходу не знайшоўшы свайго адпаведнага слова, i нібы растлумачыў далейшымі: — Паважаю, люблю, хачу патолі вашай душы...» Яна, вядома, плакала. Напярэдадні яны пахавалі сына. Сорак два гады... На большае ў нас не хапіла моцы. Развіталіся.

Паклаўшы трубку, адчуў: зроблена тое, што трэба было зрабіць. Бо спачатку, як быццам i палахліва, вагаўся: а можа, крыху пазней?.. Але, як бывала ў падобныя моманты i раней, загадаў сабе i — пазваніў. А тады яшчэ i такое, мімалётнае, нібы ныццё: што, i запісваць пра гэта?.. Аднак запісваю. Гэта ж яна — наша светлая Зіначка Бандарэнка, раней таленавітая дыктарка на тэлебачанні, цяпер — разумна-мужная актывістка Адраджэння, якую ведае Беларусь.

У Аддзеле рэдкіх кніг i рукапісаў бібліятэкі Акадэміі навук мне паказалі пісьмо, маё — Караткевічу, архіў якога якраз разбіраецца. У свой час, калі я, як адзін з членаў камісіі па Валодзевай спадчыне, прымаў удзел у праглядзе яго хатняга архіва i забіраў адтуль мае пісьмы яму, гэтага пісьма чамусьці не бачыў. Цяпер яно знайшлося сярод яго папераў або ў кнігах.

Бог мой! — пісьмо з канца жніўня 1964 года, вясёлае паведамленне з Мінска ў Рагачоў, дзе ён шчыраваў у дзядзькавым доме, пра маё сямейнае, — як я жонку з дочкамі i рэчамі адправіў з наднарачанскай вёскі Купа выпадковым грузавіком, а васьмігадовага сына спецыяльна даставіў дадому на рэйсавым самалёціку. Ён тыркаў сабе, зусім няспешна, на невялікай вышыні, а мы з пачырванелым ад хвалявання Андрэем увесь час пазіралі ў акно. На палявую, лясную, рачную, азёрную красу... Што называецца, з птушынага палёту.

З тым пісьмом у руках мне так прыемна было зноў адчуць тыя радасці, сынаву i маю, a ў дадатку радасць i такую — знайшлося яшчэ адно пісьмо — другу!..

Ціхан Кісялёў, i мне сімпатычны сваёй натуральнай беларускасцю, быўшы прэм'ерам, вёў доўгую i нудна мудрагелістую нараду рэспубліканскага актыву пра неабходнасць карэннага павышэння надояў малака. A закончыў яе так:

— Словам, паважаныя таварышы, каб малака было больш, карову трэба карміць, паіць i даіць.

Расказваў мне гэта ў бальніцы адзін з пажылых, спакойна інтэлігентных супалатнікаў.

Весела гаваркая настаўніца па тэлефоне з вёскі пытаецца ў старога шаноўнага земляка пра яго пажылую дачку:

— А як там мая дарагая равесніца? Божа, як мы, малыя, гулялі тут у нас, у бабуляў!.. Недзе згубіўся ў мяне яе нумарок. Дайце мне, калі ласачка, запішу. I ёй таксама пазваню — во палялякаем!..

I слова вясёлае, зусім жа блізкае да рускага покалякать, а такое ж, ну свежа сваё, як быццам упершыню яго пачуў.

«Спадзяваўся мядзведзь на мёд, дый так спаць лёг!»

Якая падзея, падумалася, i якая карціна, каб у кіно!..

Пра талент i так:

Ca слоў яго адчувальна капае духмяная жывіца, якая ў вечнасць увойдзе бурштынам.

«Яны жывуць у грамадзянскім шлюбе». Дзіўным, амаль недарэчным здаецца мне гэта, падкрэсленае. Веска кажа прасцей, дакладней: «Яны жывуць напавер».