Васіль Быкаў - На крыжах

Калі гаварыць яшчэ пра нашу беларускую літаратуру, дык мне здаецца, што пры наяўнасці несумненных талентаў і сапраўды значных твораў ёй усё ж моцна шкодзіць пэўны рацыяналізм, галаўны, калі можна так сказаць, падыход да многіх з'яў жыцця і мастацтва. Асабліва прыкра, што гэты недахоп паступова, але няўхільна запаноўвае таксама і ў нашай паэзіі. Мала непасрэднасці светаўспрымання, арганічнасці пачуцця. Сярод вялікае колькасці паэтычных радкоў і зборнікаў апошніх гадоў дужа мала, аднак, водбліскаў той страсці, якая хвалюе свет, грамадства і якая заўжды так ярка вызначае вершы нашага старэйшага і заўжды маладога Пімена Панчанкі, ці няўрымслівага Генадзя Бураўкіна, ці чараўніка беларускага слова Рыгора Барадуліна, той мудрай шчырасці адчування, якая сціпла і добра жыве ў радках таленавітай Жэні Янішчыц, той нечаканай стыхійнай натуральнасці, што ёсць у вершах маладога Леаніда Галубовіча. Што датычыць прозы, дык, няледзячы на паяўленне цэлага рада сапраўды добрых кніг на тэмы сучаснасці, вайны, публіцыстычных і драматургічных твораў, галоўная кніга накшталт мележаўскай эпапеі яшчэ усё наперадзе. У нашай літаратуры застаецца белая пляма на месцы незабыўнага Уладзіміра Караткевіча, чалавечы лёс да якога, дарэчы, паставіўся так няўдзячна. Але, мабыць, так ужо заведзена на белым свеце, што да сапраўдных апосталаў дабра і справядлівасці лёс заўжды ставіца няўдзячна: перш іх распінае, каб затым узвысіць...

І тут я хачу кінуць папрок маладым, тым, што увайшлі ў літаратуру і ўжо набылі літаратурнае імя, а таксама тым, хто ў яе ўваходзіць. Здаўна было так у нашай літаратуры, што яе аблічча ў значнай меры абнаўлялі маладыя, якія нярэдка, часам, можа, і залішне катэгарычна, адвяргалі пісьменніцкі кансерватызм старэйшых, смела ўрываліся ў трудную сацыяльнасць жыцця, даволі плённа для сябе, а галоўнае для літаратуры ўступалі ў жыццёвыя канфлікты сучаснасці. На жаль, цяпер гэтая справа выглядае інакш: некаторыя нашы маладыя самі дужа лёгка і ахвотна засвойваюць ахраніцельскі кансерватызм, уласцівы старэйшым пакаленням, і калі распачынаюць канфлікты са старэйшымі, дык зусім не на літаратурнай глебе.

Аднак будзем аптымістамі і не пакінем спадзявацца, што, перамогшы шмат што, пераможам і ўласныя заганы. Адмовімся ад разліку, заўжды несумяшчальнага з высокім мастацтвам. Набудзем непасрэднасці і безагляднасці. Запомнім прытым, што сапраўдны талент рэдка разлічвае на міласэрнасць і палёгку, у сваім мастакоўскім лёсе ён мусіць прымаць усё, як належнае. Урэшце час і народ ацэняць па справядлівасці. Жыццё зменлівае, але народ вечны, як вечныя законы чалавечага існавання, над якімі мы не ўладарны. Мы можам хіба імкнуцца спасцігнуць іх логіку і адлюстраваць яе ў мастацкіх вобразах, тым саслужыўшы сваю духоўную службу грамадству, да якога належым, і Радзіме, у якой жывём.

Апрель 1986 г.

Я знаю Ивана Драча почти четверть века — половину всех прожитых им лет, и по возможности читаю все, что выходит из-под пера этого замечательного поэта, мыслителя, одного из самых лучших мастеров слова никогда не скудевшей талантами братней Украины. Когда-то нас познакомил, наилучшим образом представив его, наш общий друг, другой честный и напряженный мыслитель и столь же честный художник слова Алесь Адамович, безукоризненный вкус которого к знакомству и дружбе общеизвестен у нас, в Белоруссии. Высокое мнение Адамовича об его украинском друге вскоре подтвердил незабвенной памяти Микола Платонович Бажан, который в одном конфиденциальном разговоре со мной, когда речь зашла о молодых украинских литераторах, сказал, что Драч — настоящий народный интеллигент, в избытке наделенный всем для того, чтобы стать великим поэтом Украины.

Наверное, это так. Во всяком случае в течение многих лет, за которые в нашем изменчивом мире столь многое изменилось в своем качестве, нередко вынуждая переоценивать недавние авторитеты, как и наше отношение к ним, человеческая и писательская репутация Ивана Драча лишь крепла и утверждалась прежде всего его замечательным творчеством, исполненным передовой современной философии и жизнеутверждающего народного пафоса. Я люблю его стихи, в которых всегда дышит подлинная поэзия, неподдельное человеческое чувство и, что, может быть, важнее всего, — напряженная живая мысль о времени и нашей скоропреходящей жизни. Иван Драч — достойный сын своего народа с его богатой и драматической историей, огромной культурой, что благодатнейшим образом отражается как в его творчестве, так и в его мировоззрении. И это прекрасно, если учесть к тому же, что поэтическое выражение его Я всегда исполнено с предельной человеческой искренностью, без позы и бравады.