Мікалай Улашчык - Лісты

Дзякуй Вам за кнігу. Трэба сказаць, што, жывучы тут, даставаць беларускую літаратуру цяжка. У самой Маскве кнігі прадаюцца неяк выпадкам, а даставаць з Мінска таксама нялёгка, бо проста не ведаеш, што выйшла, а калі даведаешся, то ўжо позна. Добра, што засталося троха знаёмых, якія і перасылаюць сёе-тое, але іх турбаваць не заўсёды хочацца.

У мяне некалькі заўваг адносна Вашых артыкулаў. На Наваградчыне (так завуць свой край самі наваградчане) процьма Чэчатаў, а іх у літаратуры заўсёды завуць Чачотамі. Можа, Вы зламаеце гэту традыцыю?

Па-другое, пра Залескага. Праўда, ён быў блізкі Шаўчэнку чалавек, праўда, ён ненавідзеў царызм, але ж ён быў членам- экспертам у Рэдакцыйных камісіях, калі выпрацоўваўся праект адмены паншчыны, і там ён змагаўся за самы рэакцыйны праект, змагаўся нават тады, калі не было ніякая сэнсу змагацца, бо праект Рэдакцыйных камісіяў пайшоў ужо на зацвярджэнне.

Значыцца, Залескі рабіў гэта ўжо для гісторыі, каб паказаць, што ён змагаўся да апошняга, а там будзе бачна. Гэты ж самы Залескі напісаў першую гісторыю адмены паншчыны на Беларусі (ён з ганьбаю адкідаў назву Беларусь, лічачы яе Літвою, а Літву — толькі адною з трох правінцыяў Польшчы), у якой выказаў увесь свой жаль з прычыны таго грабежніцтва, якое ўчыніў урад над панамі.

У адным з артыкулаў я троха сказаў пра гэту дзейнасць Залескага. Прыслаць яго Вам не магу, бо друкаваў ужо даўно. Калі Вы цікавецеся гэтаю справаю, то вазьмеце "Исторические запискі", т. XXXIII. М.. 1949 — "Подготовка крестьянской ре­формы 1861 г. в Литве и Западной Белоруссии".

Улашчык

НІНЕ БЯЛЬКЕВІЧ

24 лістапада 1961 г.

Ніна,

я пісаў у Маладзечна Каханоўскаму пра пасцілкі. Ён адказаў, што найлепшыя ткуць на Случчыне і каля Багушэвіч. Наогул, калі што будзе вартае, то паведаміць. У іх вельмі чакаюць кнігу пра Тарашкевіча. Калі можаш дастаць пару экз., то пашлі яму (Палярны зав., д. 1).

Можа, дастанеш мне кнігу Штыхава і Лысенкі "Самыя старажытныя гарады Беларусі".

[...] Усё чытаю свой летапіс. Ён надта складаны. Пішу пісьмы тым, хто даў кнігі.

Польскую бібліяграфію, ад якой зрокся ў Мінску, не шлюць ніадкуль.

ЮЛІІ БІБІЛА

21 сакавіка 1962 г.

Сёння гаварыў з акадэмікам Тихомировым. Ён хоча сваю калекцыю рукапісаў передаць у Новасібірск, але сярод іх ёсць беларускія і ўкраінскія. 3 беларускіх ён назваў евангелле, пісанае ў канцы XIV ст. у Друцку і евангелле, пісанае ў Мінску ў XVI ст. Вядома, што ўсё гэта трэба было б аддаць у Мінск, але каму і куды? У Віцебску ўзарвалі царкву XII ст., у Мінску разбурылі замчышча. 3 гэтага ён робіць зусім разумны вывад, што ў Беларусі да помнікаў культуры адносяцца па-варварску. Я нават не мог сказаць яму, ці ёсць у Дзяржаўнай бібліятэцы рукапісны аддел, ці ёсць там умовы для захавання рукапісаў, хто ведае аддзелам, калі ён ёсць, і г. д. Ён упэўнены, што ў Бе­ларуси ёсць шмат нявыяўленых рукапісаў, а шукаць і набываць няма каму, бо няма спецыялістаў і ніхто гэтым не цікавіцца. Калі ён спытаў у мяне, хто там спецыяліст, дык і я не ведаў. Можа, іх і праўда няма.

Будзьце ласкавы, не адкладаючы, напішыце мне пра ўсё гэта. Пэўна, трэба пагаварыць з Сіманоўскім. Покуль што нічога пра гэта не гаварэце, каб не зрабілі якога-небудзь нетактычнага запытання. Ён гэтага надта не любіць.

У пачатку мая я прыеду ў Мінск працаваць у архіве, але было б лепш, каб Вы маглі напісаць мне, пака я буду яшчэ тут.

ЮЛІІ БІБІЛА

8 чэрвеня 1962г.

Юлія Осіпаўна.

У Гродне ў архіве я знайшоў тэстамент Касцюшкі, падпісаны ў Швейцарыі, якім ей даваў вольнасць сваім падданым у Кобрынскім павеце. Тэстамент гэты фатаграфаваны некалькі раз, але я не бачыў, каб хто-небудзь яго ў нас надрукаваў (змест быў надрукаваны ў польскай газеце яшчэ ў 1817 г., праз некаторы час пасля падпісання).

Знайшоў там і матэрыялы пра Крошына і пра Багрыма. Гэга таксама вядомыя матэрыялы, але верш, з-за якога там усе закруцілася, я нідзе [раней] не бачыў; можа, гэта з-за таго, што не ўсе ведаю. Верш гэты Багрым прачытаў чыноўніку, які прыехаў наводзіць у Крошыне парадкі, і які так здзівіў чыноўніка, што той папрасіў Багрыма запісаць яго. Следству не ўдалося даведацца, хто быў аўтарам, але пэўна гэта не Багрым, бо ў той час ён быў зусім хлопчыкам. Напісаны верш на навагрудскай або слонімскай мове (панэ, барэ). Па змесце вельмі падобна на "Мужыцкую праўду": заклік да знішчэння паноў і ўсхваленне старой Польшчы, нават заклік да барацьбы за аднаўленне Польшчы.

Думаю, што з-за гэтай самой Польшчы верш надрукаваць у Мінску будзе цяжка, хаця яго рэвалюцыйны дух бясспрэчны. Што ў такім разе рабіць? У манаграфіі я перакажу змест і дам каментарыі, але гэта не тое, што трэба. Верш напісаны, пэўна, у 1812 г., адразу пасля прыходу французаў, покуль тыя яшчэ не даліся як след у знакі, і таму аўтарам не можа быць Багрым.Беларуская літаратура таго часу такая бедная, што ўсякая знаходка цікавая. Вы лепш ведаеце ўмовы і, можа, параіце мне, што рабіць? Я думаў пісаць Сцяпану Александровічу, але пасля вырашыў напісаць раней Вам.