Генрых Далідовіч - БНР i БССР

Падпольныя сходкі Рады снежаньскага з'езда, Народнага сакратарыята праходзілі ca спрзчкамі. Яны, спрэчкі, ішлі вакол цэнтральнага i самага хвалюючага ды балючага: што i як рабіць, на каго цяпер арыентавацца? Сваіх сіл мала, дык: а) чакаць, што Савецкая Расія дасць немцам адпор i прызнае Беларусь, як раней на савецкай пазіцыі прызнала Украіну; б) не траціць час, не паддавацца ілюзіям i ісці на паклон да Берліна? Большасць была за першае. Неўзабаве выпрацавалі i прынялі Другую Устаўную Грамату, дзе ўжо канкрэтызавалі свае арыенціры. Зусім не лішне напомніць ix:

"У часе сусветнай вайны, што бурыць адны моцныя дзяржавы i аслабляе другія, абудзілася Беларусь да дзяржаўнага жыцця. Пасля трох з паловаю вякоў няволі зноў на ўвесь свет, кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве i будзе жыць. Вялікі Народны Збор — Усебеларускі з'езд 15-17 снежня 1917 г., дбаючы аб долі Беларусі, зацвердзіў на яе землях рэспубліканскі лад. Выпаўняючы волю з'езду i баронячы дзяржаўнае права народу, Спаўняльны камігпэт Рады з'езду гэтак пастанаўляе аб дзяржаўным устроі Беларусі i аб правах i вольнасці яе грамадзян i народаў:

1. Беларусь у рубяжох рассялення i лічэбнай перавагі беларускага народу абвяшчаецца Народнай Рэспублікай.

2. Асноўныя законы Беларускае Народнае Рэспублікі зацвердзіць Устаноўчы Сойм Беларусь, скліканы на асновах агульнага, роўнага, простага, патаёмнага i прапарцыянальнага выбарчага права, не зважаючы на род, народнасць Ь рэлЬгЬю.

3. Да часу, паку ль збярэцца Устаноўчы Сойм Беларусь, заканадаўчая ўлада ў Беларускай Народнай РэспублЬцы належыць Радзе Усебеларускага з'езду, дапоўненай прадстаўнікамі меншасцей Беларуси

4. Спаўняючая і адміністрацыйная ўлада ў Беларускай Народнай Рэспубліцы належыць Народнаму сакратарыяту Беларусь, які назначаецца Радаю з'езду і перад ёю трымае адказ.

5. У рубяжох Беларускай Народнай Рэспублікі абвяшчаецца свабода слова, друку, сходаў, забастовак, хаўрусаў, безумоўная свабода сумлення, незачэпнасць асобы Ь памяшкання.

6. У рубяжох Беларускае Народнае Рэспублікі ўсе народы маюць права на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію, абвяшчаецца роўнае права ўсіх моваў Беларусі

7. У рубяжох Беларускае Народнае Рэспублікі права прыватнае ўласнасці на зямлю касуецца. Зямля перадаецца без выкупу тым, што самі на ёй працуюць. Лясы, азёры і нутро зямлі абвяшчаюцца ўласнасцю Беларускае Народнае Рэспублікі.

8. У рубяжох Беларускае Народнае Рэспублікі ўстанаўляецца найбольш 8-гадзінавы рабочы дзень.

Абвяшчаючы ўсе гэтыя правы i вольнасці грамадзян i народаў Беларускае Народнае Рэспублікі, мы, Спаўняльны Камітэт Рады З'езду, абавязуемся пільнаваць законнага парадку жыцця ў Рэспубліцы, сцерагчы інтарэсы ўсіх грамадзян i народаў Рэспублікі i захаваць правы i вольнасць працоўнага люду. А так сама даложым усіх сілаў, каб склікаць у найбліжэйшы час Устаноўчы Сойм Беларусі.

Усіх верных сыноў Беларускае зямлі клічам памагчы нам у цяжкай i адказнай нашай працы.

Спаўняльны Камітэт Рады 1-га Усебеларускага З'езду. Выдана ў Мінску-Беларускім 9 сакавіка 1918".

Зразумела, гэты дакумент не мог спадабацца ні Берліну (няма яму паклону), ні мяснікоўцам, якія зусім не жадалі страчваць уладу. Нямецкае камандаванне не падтрымала, a мяснікоўцы абрушылі лавіну абрыдлых абраз: "контрреволюция", "буржуазные интриги", "национализм" i г.д., хоць гэтага i ў паміне не было, a быў шчыры клопат сумленных людзей пра свой край i народ, кінутыя на волю лесу.

У Смаленску, у Петраградзе, а пазней i ў Маскве, якая з 12.03 стала сталіцай РСФСР, ведалі, што i як робіцца ў Мінску, на свае вочы бачылі высілкі там, у Расіі, па беларускай справе Зм. Жылуновіча i А. Чарвякова. Ведалі, бачылі, але вырашаць беларускае пытанне зусім не спяшаліся, Беларусі была ўгатавана доля расійскай губерні пад шыльдай "Заходняя камуна" (пазней — "Заходняя вобласць"). Гэты ўпарты аспект не мог не падштурхнуць да новага, больш строгага да Смаленска i Масквы сцэнарыя падзей. Беларускія дзеячы вырашылі: 1) апублікаваць свой дакумент у друку; 2) належна пра ўсё праінфармаваць немцаў; 3) з'ездзіць у Кіеў i папрасіць фінансавай дапамогі, а таксама дыпламатычнай падтрымкі, заклікаць Еўропу прызнаць БНР; 4) паслаць дэлегата ў Савецкую Расію, да Жылуновіча i да наркама па нацыянальных сгхравах Сталіна, каб запэўніць, што аб'яўленне БНР зусім не азначае разрыў з Расіяй; 5) была ўтворана (18 сакавіка) Рада БНР — заканадаўчы орган краю i на 24 сакавіка быў назначаны з'езд Рады БНР з запрашэннем на яго i дэлегацыі віленскіх беларусаў.