Сакрат Яновіч - Не жаль пражытага

Я выбег успамінамі на паўвеку дапераду. Іначай нельга, каб зразумець пераломныя саракавыя.

Я і мае равеснікі паслі кароваў і авечак. Не для заробкаў, а таму, што басота выперлася ў Беласток і на Прусы. На ўсе Крынкі аднаго знайшлі пастуха, Супруна з Новай. Знюхаўшы сваю унікальнасць, ён запатрабаваў варункаў – трэба смакаты ад гаспадыняў і памочнікаў. Клялі Супруна, але згаджаліся. А калі жаніўся, закідалі яго падарункамі, каб шлюбная лойка не павалакла разяву некуды ў фабрычны Шлёнск. Бываць з ім на пашы ў Доўгім Лузе не было сонна – распавядаў пра пасцельныя выпадкі з бабаю ўночы. Я, дзесяцігодак, мала што з таго цяміў, прадчуваючы, аднак, якуюсьці таямніцу кшталту „Мцыраў” Лермантава, кнігавіцу якога час-часом пачытваў на гарышчы, дабраўшыся да матчынага куфра. Сексуальнае ўсведамленне з’явілася ўва мне позна, апынуўшыся ўжо ў рэдакцыі „Нівы”, калі аказалася, што жанчыну варта мець не толькі, каб гатавала і мыла яна бялізну, цыравала шкарпэткі (пра гэта раскажу пасля).

Даволі парадаксальнае ўсё тое, узважыўшы, што ад малога бачыў я жарэбныя кабылы, мацёры, кныроў, сабак на сучках, трусоў у тлумным сексе... У чатырнаццаць прыснілася сваячка ў капусце. Ананізм лічылі тады страшным. Мала таго: хадзілі чуткі, што ад яго сохнуць мазгі і ўсенька канчаецца пакутнай смерцю. Сорам каму сённячы казаць пра тое: засмяяцца не рассмяецца, а падумае, што табе – дах паехаў! Пасля поначнай дыскатэкі ў Крынках учора я пратаў са свайго траўніка рознапамерныя прэзерватывы. У гэтым мястэчку, у якім у маю маладосць кавалеры не зусім ведалі, чаму жэняцца яны; здараліся „цэлкі” пасля двух гадоў ад шлюбу (як потым я дазнаваўся).

Крынкі цікавыя мне яшчэ і тым, што ў іх бытуе сярэднявечча з наважытнасцю, прычым у неблагой гармоніі. Нядаўна глядзеў пажар стадолы Чэся, яўна падпаленай ягоным цесцем, якому ён не дагадзіў. Цесць дзівіўся потым следствам паліцыі; не ўшанавала гэтага ганаровага падпалу. Упершыню ў жыцці я ўбачыў – пры іншай нагодзе – як банда дзяўчат нашпарыла шайку хлопцаў. Блізу двухметровага росту дзеўка акірачыла паваленага на траву півошнага танцора, з лёскатам угрэўшы яму па мухаедах. – Popamiętasz mnie, skurwysynie!

Валасы падняліся на лысіне! За маімі часамі дзяўчаты маглі не больш, як плакаць і прасіцца. Калі якой мы баяліся, дык такой,

у якой бацька меў „белую гарачку” ды пудовыя кулакі.

Найлягчэй малаціўся авёс. У маразечу. Цяжка выбівалася цэпам жыта. Бацька не дазваляў мне веяць – чамусьці не мог я добра махнуць, каб зерне ляцела на канец таку, пасля на сярэдзіну, а мякіна і амеці поблізу. Веерам, – у чым і ўвесь спрыт. Блыталася ў мяне. Затое няблага даваў рады супражыць нават у „тры цапы” (даходзіў да нас Валодік-Намеснік з Кальварыі). Хутка, аднак, слабеў ад стомы пільнавацца тае жанглёркі; згубіўшы чуццё рытму, умомант узнікала малацельная катастрофа, можна было дастаць дубінаю па шапцы. Атрымоўваў я бяспечнае заданне: – Бяры ровар і завязі мяшок ячменю да Рудніка, хай змеле восыпкі свінням.

Бацька, будучы паслаўляным шаўцом, не любіў гаспадаркі. Не думаў займацца ёю, абуваючы паўпавету. Яго здзіўляла ППР, рабочая партыя, якая па-дурному зніштажала кожнага, хто працаваў і багацеў. Цёпла ўспамінаў былую Нямеччыну, таксама з рабочай уладаю ды з чырвонымі сцягамі (са свастыкай, замест сярпа і молата). Зруйнаваў Яновічаў начны наезд на нашу хату ўбоўцаў з Саколкі, тадышняга УОПу: забралі гару скураў, падэшваў, негатовых і гатовых ботаў, чаравікаў, туфляў. І ніколі не аддалі. Назаўсёды запамятаўся па-мужчынску скавытлівы плач майго бацькі, спрабаваўшага выенчыць літасць у бандзюкаватых хамаў у скураных плашчах ды з аўтаматамі напагатове. Ад таго рабунку польскіх чэкістаў мы вярнуліся да плуга і гною.

Крынкаўцы гаварылі ўласным жаргонам. – Шайс гэта ўласьць! Капут працавітым людзям! Рыхтык камісар Сруль! Бог вэг! Лаханда ідзе, майсы і ўрра!! Давай ім шпэк, шнапс і сваю бабу ў пасцель!

Згадвалі вершык з саракавога, калі саветы начапілі ў першамай партрэціска Сталіна на ратушы; нехта прыкалоў тады яму пад вусы прыцемкам кавалец шпэку ды картку: Stalinku, Stalinku, jedz słoninku. Dwadzieścia lat gospodarzył, ni razu nie zaskwarzył! Сышчыкі НКВД не напалі на след аўтара тэксту, хоць пісьменных палякаў у нас у тую пару злічвалася на пальцах аднае рукі... Знайшлі б жартаўніка, але радасць, вось, прапала ў народзе (і ў даносчыкаў?) ад вывазаў на Белыя Мядзведзі, і ад апусцелых крамаў. Удадатак мэнчыла ў тарговыя чацвяргі навалочаная басота з шырокім горлам: – Таварышчы і жэншчыны, уступайце ў калхозы, а будзеця ў іх жыць, як у бога за сьпіною! Усё вам будзя, калхозьніку па карове, дзецям па карзіне ляндрынак, кавалерам па велясыпедзе, дочкам па паркалёвай сукенцы, бабам па парасяці... – хвалілі камунізм агітатары, не даўмеўшыся, што ў Крынках кожны даўно мае гэткі дабрабыт, (акрамя ландрынак і равароў).