Нил Гилевич - Год дзве тысячы другі. Выбраныя старонкі з дзённіка

У справаздачах прыводзіліся прыклады: маці адцягваюць у кнігарні малых ад беларускай дзіцячай кнігі, злосна прыгаворваючы: “Это на белорусской! Не надо!” Як і трыццаць гадоў назад. Нічога не змянілася! Нават яшчэ горш.

У 16.00 ужо быў у бібліятэцы імя Пушкіна — на сустрэчы з пісьменнікамі Берасцейшчыны (у рамках “Дзён Брэсцкай вобласці ў Мінску). Прыехалі: Н. Мацяш, А. Каско, З. Дудзюк, А. Мазько, Ярына Дашына і інш., былі мінскія берасцейцы Р. Баравікова, Л. Дранько-Майсюк, У. Марук, В. Гардзей, яшчэ — У. Ягоўдзік. І чалавек 15 бібліятэкараў, усяго — чалавек 30. Вось такі “вялікі” літаратурны вечар, так сталічныя пабрацімы ўважылі і пашанавалі сваіх гасцей “берасцейцаў”. Браў слова і на вечарыне і пасля ў застоллі. Асобна — тост за Ніну Мацяш. Хораша гаварылі і чыталі выдатныя вершы — госці. Несумненна, “берасцейскае вогнішча” сёння самае яркае. Але — які ж рэзананс? Які водгук? Які след у культурным жыцці сталіцы? Сем пісьменнікаў прыехала — сем прыйшло, 6 землякоў, ды стары Ніл Гілевіч. А дзе ж вялікая зала? Дзе тэлебачанне і радыё? Дзе карэспандэнты газет, у прыватнасці “ЛіМа”? Ды на сустрэчу з адной Нінай Мацяш павінны былі прыйсці сотні чытачоў беларускай літаратуры! Патрыётаў Роднага Слова!.. Божа, які сорам! Якая ганьба!..

13 снежня. Пахаванне С.І. Грахоўскага. А паўдванаццатай купіў кветкі і пайшоў на жалобны мітынг. Народу сабралася небагата (чалавек 150?), з іх — дзесяткі два-тры пісьменнікаў. Адкрыў — Кудравец. Затым гаварылі: Брыль, Гілевіч, Бураўкін, Тарас, Пашкевіч. Хоць быў прастуджаны, паехаў і на могілкі, аб чым, відаць, пашкадую: сопляў і хрыпаты ў бронхах дабавілася. А заўтра ісці ў тэатр (не пайсці — немагчыма).

На пахаванні, апрача маладых кіраўнікоў СП, не бачыў ніводнага 25-35-45-гадовага пісьменніка. Прыйшлі адны дзяды — каму за 50, за 60, за 70, за 80. Факт, які пра многае гаворыць. У пару нашай маладосці было зусім-зусім іначай. Старых, г. зн. настаўнікаў, маладыя шанавалі, і развітвацца з імі было горка. Сённяшнім “маладым ваўкам” не тое, што не горка, ім проста — “да фені”, “да лямпачкі”, — як і творчасць дзядоў, так і іх смерць. У літаратуры сёння ёсць толькі яны — геніяльныя, несмяротныя, вечныя.

14-га снежня. Нягледзячы на прастуду, у тэатр “Беларускай драматургіі”, на запрашэнне Анісенкі, усё-такі пайшоў, — бо ўжо запрашэнне паўторнае. Ды і хацелася паглядзець, што яны зрабілі з паэмы Купалы, — хоць і драматычнай, аднак жа надзвычай складанай для сцэнічнага ўвасаблення, бо — поўная сімволікі, алегарычных вобразаў такіх абстрактных катэгорый, як нараджэнне і смерць, як вясна і лета, як вясновыя і летнія святы… Спектакль вельмі відовішчны, маляўнічы, яркі, поўны маладой энергіі (часам аж залішняй), што моладзі (а ў зале былі пераважна старшакласнікі і гімназісты) асабліва падабаецца. Дарэчы, і ўсе выканаўцы роляў — зусім маладыя артысты, учарашнія выпускнікі ТМ Акадэміі. Энергія з іх аж прэ. Але ёсць і прычына для засмучэння — мова. Дакладней — вымаўленне. Тое, што і ва ўсіх тэатрах Беларусі. Вымаўленне — ніякае. Нават я (а многія строфы паэмы помню на памяць) не ўсё разумеў, што прамаўляецца на сцэне. А як жа — мінскія, гарадскія дзеці, школьнікі. Зрэшты, яны, па-мойму, у асноўным глядзелі, а не слухалі.

15-га снежня. Больш не магу — пара паміраць.

18-га снежня. “Народная воля” апублікавала тры лісты ў абарону Н.Г. ад грубага пасквілянцкага выпаду. Кліменценка сказала, што такія лісты ідуць у рэдакцыю патокам. Але ці будуць і яшчэ публікавацца — невядома. Ды такой бяды, калі не будуць! Важна, што ўжо народ сваё важкае слова сказаў. Асабліва значны момант падкрэсліў І. Лагуновіч: Бондар — гэта сучасны Бэндэ, з такіх лістоў-даносаў пачынаўся 1937 год. Важна і тое, што аўтары ўсіх трох лістоў — пажылыя людзі, удзельнікі Вялікай Айчыннай, а не зялёныя мітынгоўшчыкі ці хуліганы з “Зубра” — як бы сказала начальства. Маўляў: хто заступаецца, хто абараняе? Дык вось дудкі, панове! Ветэраны Вайны і працы сказалі сваё слова.

Нечаканы і прыемны падарунак: Сакрат Яновіч прыслаў сваю мемуарную кнігу “Не жаль пражытага”, з вельмі мілым подпісам. Кніга напісана рукой выдатнага майстра слова, гранічна шчыра, зусім даступна, часта — надзвычай дасціпна, яшчэ часцей — страшна балюча, горка, злосна, бязлітасна іранічна, роспачна, і ўсё гэта, апошняе, уваходзіла, калі чытаў, у маё сэрца. Прачытаў адным духам: за паўдня. Прынёс, сеў, разгарнуў і не падняўся, пакуль не прачытаў. Шкада, што “сюжэт” абарваўся на канцы 80-х. Думаю, апошняе дзесяцігоддзе было не менш цікавае ў жыццяпісу Сакрата. Можа, дапіша?