Array Collective work - Татар баянчылары

Фәйзи ага турында сөйләгәндә тагын шуны да әйтергә кирәк: аңа һәм аның чордашларына махсус музыка уку йортларында белем алу бәхете тәтеми. Беренчедән, аларның яшьлеге авыр елларга туры килә. Икенчедән, бик укырга теләсәң дә, 30–40 нчы елларда Казанда музыка училищесында баян классы булмый әле. Ләкин шуңа да карамастан Ф. Садыйков, Г. Халитов, Р. Ибраһимова, М. Әхмәдиев һәм Р. Сафиуллин кебек беренче татар баянчыларының уйнавы шулкадәр самими, шулкадәр моңга бай ки, без аларны чын мәгънәсендә халык җәүһәрләре дип атарга хаклыбыз.

Фәйзи Садыйков, төрле авырлыкларны җиңә-җиңә, 60 яшенә ка- дәр филармониядә эшләде һәм 1979 елның декабрь аенда лаеклы ялга чыкты.

Йомышым төшеп, Татарстан радиокомитетына кергән идем. Шунда мине мөлаем йөзле бер ханым очратып: «Энем, син Рамил исемле баянчыбыз түгелме?» – дип сорап куйды. Мин үземнең кем икәнлегемне әйткәч, ханым үзе белән таныштырды. Ул Миңҗамал апа Мазунова булып чыкты. Шагыйребез Мөнир Мазуновның җәмәгате. Апа минем нинди уку йортында белем алуым, кем классында укуым турында сорашты.

– Казан музыка училищесында Шаронов классын тәмамладым, – дип җавапладым мин. Апаның йөзе кинәт яктырып китте һәм ул:

– Болай булгач, син минем «оныгым» буласың икән ич! – дип куйды.

– Ничек?

– Синең укытучыңны кайчандыр музыка мәктәбендә мин укыткан идем бит, – диде ул, елмаеп.

Сөйләшә торгач, бу апаның төсе-бите, кыяфәте генә түгел, күңеле дә бик матур икәнлегенә инандым.

Миңҗамал апа – татар хатын-кызларыннан баян буенча музыка училищесын тәмамлаган беренче профессиональ музыкант. Ул 1919 елның декабрендә Балык Бистәсе районының Олы Әшнәк авылында дөньяга килә. Яшьли әтисез кала. Биш яше тулганда, әнисе белән Казанга күченеп килә.

Ун яше тулып килгәндә, ул, елый-елый, әнисеннән үзенә гармун сатып алуын үтенә. Гаиләдә әллә ни җитем-төшем булмаса да, ана кызының теләген үти. Кечкенә Миңҗамал үз теләгенең ни дәрәҗәдә җитди икәнлеген бик тиз күрсәтә: ике атна үтүгә, әнисен гаҗәпкә калдырып, фәкать үз тырышлыгы белән гармунда көйләр уйный башлый. Мәктәптә узган концертларның берсе дә аның катнашыннан башка үтми. Ул ялгызы гына да уйный, җырчыларны да җырлата, биючеләрне дә биетә.

Көннәрдән бер көнне бу мәктәпкә Сара Садыйкова белән Зөләйха Әхмәтова очрашуга килә. Укучылар әлеге кунакларга үз осталыкларын күрсәтә, концерт куя. Кунаклар кечкенә Миңҗамалның гармунда уйнавын бик ошата, аны радиодан чыгыш ясарга чакыра. Ләкин, гөнаһ шомлыгына күрә, кызчыкның гармуны ватыла һәм ул радиога бармый кала.

Миңҗамалның күңелен музыкага мәхәббәт шул дәрәҗәдә биләп ала ки, ул хәтта, пианинода уйнар өчен, дәресләрдән соң да мәктәптә ялгызы кала торган була.

Ләкин урта мәктәпне тәмамлагач, кызның язмышы бөтенләй бүтән тарафка борыла. Үзе, бигүк теләмәсә дә, ул медицина институтына укырга керә. Гармунда уйнавын да ташламый, әлбәттә. Миңҗамал институтны тәмамлаган 1944 елны Г. Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясе җырчыларга, биючеләргә, баянчыларга конкурс игълан итә. Табибә кызыбыз да әлеге конкурста катнаша һәм аны филармониягә эшкә алалар. Шунысын да әйтик: ул елларда аккомпаниаторларга зур кытлык була. Башта Миңҗамалга Локман Аитов җитәкчелегендәге концерт бригадасында эшләргә туры килә (Локман Аитов – заманында атаклы «Сәйяр» труппасында эшләгән артист).

Әйбәт кенә эшләп йөргән көннәрнең берендә филармония директоры, композитор Җәүдәт Фәйзи Миңҗамал апаны үз кабинетына чакырып ала да: «Тиздән филармониядә халык уен кораллары оркестры оештырачакбыз, мин сиңа шушы оркестрда баянда уйнарга тәкъдим итәм», – ди.

Тәвәккәл һәм тырыш кеше буларак, Миңҗамал апа бу тәкъдимгә ризалаша (гәрчә ул чакта оркестрда уйнарлык музыкаль белеме булмаса да).

Бу оркестр белән концертларда еш кына Мәрьям Рахманкулова, Мөнирә Булатова, Фәхри Насретдинов, Рәшит Ваһапов, Усман Әлмиев кебек күренекле җырчылар чыгыш ясый. Шундый шәхесләр белән концертларда катнашу, аларга уйнау Миңҗамал апа өчен, әлбәттә, горурлык була, аның музыка сәнгатенә мәхәббәте тагын да арта.

Билгеле булганча, 1948 елда «идеология генералы» А. Жданов музыка сәнгатен дә пыран-заран китерә. Менә шушы «һөҗүм»нең дулкыны бу оркестрга да тия, һәм ул тарала.

1946 елда Миңҗамал апа һәм яшь шагыйрь Мөнир Мазунов гаилә корып җибәрә. Сугыштан өлкән лейтенант дәрәҗәсендә кайткан Мөнир абыйны кабат армиягә чакыралар, яшь гаилә ике ел буе Белоруссиядә, чик буендагы бер шәһәрдә яши.