Фрыда Гурэвiч: Летапiсны Новгородок

Да будаўчага развалу належылі некалькі сьценак керамiкi i абломкаў шкляных бранзалетаў.

Насьцiл IV. (кв. кв. ЕI 13-18).

Паміж насьцiламі IV, які займаў трошкі большую плошчу чым нiжэйшы насьцiл V, і пятым, послядоўна ляжалi слой згарэлага зерня i слой шчэпак. Слой з гарэлым зернем быў нераўнамерны. Больш за ўсё зерня адзначана ў кв.кв. З 15-18 i I 18 на глыбiнi 2,60-2,82 м. Там жа сустракаюцца невялiкае авальнае на плане скапленьне пяску i асобныя вуглі. Яшчэ адно скапленьне зерня адкрыта ў кв.кв. Д 13-14 на глыбiнi 2,19-2,26 м. разам з вугалем.

Будаўнiчых астаткаў у слоі зерня не было. Разам са згарэлым зернем сустракаюцца абгарэлыя гарох i проса. У кв.кв. З 17-18 была авальная ў плане яма, запоўненая зернем i гарохам.

У слоі з зернем сустрэлiся шмат знаходак. Масавы глiняны посуд, абломак палiванай керамiкi, абломкi амфар, больш за 80 жалезных пласцiнак ад аднаго панцыра i асобныя пласцiны ад другога панцыра (мал.), скiпелыя матрыцы для цiсьненьня пацерак, бляшак i калодачак (мал. ), абломкi тыгляў (мал. ), тачыльныя камянi са знакамi работы (мал. ), утульчатыя i чарашковыя наканечнiкi жалезных стрэлаў (мал. ), жалезны замок (мал. ), ключы ад навяснога i ўразнога замкоў (мал. ), жалезная булаўка з кальцавой галоўкай (мал. ), рыбалоўны кручок (мал. ), жалезныя iглы i невызначаныя жалезныя вырабы, шмат моцна абпаленых шкляных бранзалетаў, бронзавая кнiжная зашпілька (мал. ) i iншыя знаходкi.

Над слоем з гарэлым зернем знаходзiўся слой шчэпак таўшчынёй каля 20 см. У ім сустрэлiся шмат зусім разложаных шкляных бранзалетаў.

Насьцiл IV, які ляжаў на слоі шчэпак з поўначы на полудзень сягаў на глыбiню 230-257 см., а з захаду на ўсход на глыбiню 243-266 см. Ад яго захавалася больш дошак чым ад больш раньняга насьцiлу. Дошкi шырынёй 22-25 см., таўшчынёй да 1 м. лепш захавалiся ў заходняй частцы насьцiлу, дзе побач з iмi сустракаюцца абломкi тоўстых плашак са слядамi апрацоўкi, якiя пакладзены там, дзе насьцiл патрабаваў рамонту ў той час, калі iм яшчэ карысталiся. Плахi ляжалi перпендыкулярна дошкам. Дошкi месцамi шчыльна прылягалi адна да другой, часам паміж iмi заставаўся невялікі зазор (мал.). На некаторых дошках захавалася сасновая кара, але вялiкая частка iх была з дуба.

Знаходак на насьцiле не было. Зрэдку сустракалася арэхавая шкарлупа.

Ямы ў мацярыку (мал.).

Мацярык прадстауляе з сябе характэрны для Наваградка светлы пясок з плямамi iржы. Залягае нераўнамерна. У паўночнай частцы раскопа ён паказаўся на глыбiнi 130-140 см., а ў паўднёвай падае на глыбiню больш за 315 см.

У мацярыку выкапана шмат ям. Iх не было толькi пад насьцiлам V, які ляжаў на роўным мацярыку.

Да наiбольш раньнiх ямаў належаць тыя з iх, якiя былi выкапаныя на ўчастку, што заняты культурным слоем першапачатковага паселiшча, якое пазней перакрыта старажытным валам (кв.кв. Б 16-18 В 18). У заходняй частцы раскопа адкрыта каля 10 такiх ям. Акруглыя ў плане, дыяметрам 10-25 см., глыбiнёй да 30 см., яны былi запоўненыя шэрым i цёмным гумусам, у якiм часам ляжалi кавалкi абгарэлага дрэва, асобныя камянi i неабпаленая глiна. Адна з ямаупа краі была абкладзена камянямi. Сярод знаходак нешматлiкія косьцi жывёлы i адзiнкавыя фрагменты кружальнага глiнянага посуду.

На астатняй тэрыторыi раскопа адкрыты яшчэ больш за 70 ямаў такой жа формы i запаўненьня, якiя характэрныя для ямаў пачатковага паселiшча. Мяркуючы па асобных знаходках (абломак жорна, кавалак бурштына, наканечнiк утульчатай бранябойнай стралы) падобныя ямы пабытавалi i на паселiшчы XII ст.

У главе 2 успамянутая вялiкая яма. Спынiмся на ёй больш падрабязна. Авальная ў плане яма, выкапаная ў мацярыку i арыентаваная з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад, гэта яма 4,8х2,5 (у наiбольш шырокай частцы) часткова iшла ў сьцяну раскопа. У нiжняй частцы ямы быў вялікі камень. У прыдоннай частцы на шэрым гумусе i праслойцы пяску, знаходзiлася паласа дрэўнага тлену, які пакрыты вугальным слоем. Апошнi пакрывала яшчэ адна паласа тлену таўшчынёй да 4 см. Верхняя палова запаўненьня ямы складалася з карычневага гумуса (мал. ). У нiжняй частцы запаўненьня ямы было даволi шмат керамiкi, сярод каторой гаршкi V тыпу складалi 50%, IV - 25%, II - 20% i I- 5%. У вугальным слоі знайдзены срэбны бранзалет i злiтак срэбра (мал. ). Каля гэтай вялікай ямы было некалькі звычайных акруглых.

У паўднёвай i паўднёва-усходняй частках раскопа, якiя былi вольныя ад будынкаў, побач са звычайнымi невялiкiмi акруглымi ямамi, сустракаюцца ямы такой жа формы, але большага памеру, а таксама авальныя i ямы, якія не мелi геаметрычных абрысаў. Такiх ямаў не шмат. Нiжэй прыводзiцца iх апiсаньне.