Müəllif kollektivi - Səməd Vurğun xatirələrdə

Bir sözlə, S.Vurğunun gerçək obrazı, əsərləri ilə yanaşı, həm də bu acılı-şirinli xatirələrdədir: xatirələrdə o, bəlkə də, “orijinalına – əslinə” daha yaxın görünür.

Doğrudur, S.Vurğun, barəsində ən çox xatirə yazılan sənətkarımızdır və onların bir çoxu mətbuatda, ayrıca kitablarda da çap edilmişdir. Lakin, bu kitablar 30-35 il əvvəl nəşr edildiyindən nadir nüsxələrə çevrilmiş və əldə onların elektron variantları da yoxdur. Bu ehtiyacı nəzərə alıb biz şair haqqında xatirələri toplayıb, yenidən nəşrə hazırlamışıq.

Xatirələri, əsasən, S.Vurğun haqqındakı “Qalacaqdır dünyada…” (1973) və “Mən ellər oğluyam”(1984) adlı xatirə kitablarından, müxtəlif mətbu orqanlardan və məcmuələrdən, eləcə də şairin ev-muzeyinin arxivindən, o sıradan muzeydə keçirilən tədbirlərin səs yazılarından götürmüşük. Xatirələrin bir neçəsi isə tərtibçinin xahişi ilə məxsusi bu kitab üçün yazılmışdır.

İndiyə qədər çap edilmiş xatirələri, imkanımız daxilində əsilləri ilə müqayisə etmiş və maraqlı faktlarla qarşılaşmışıq: məsələn, M. Rahimin S.Vurğun haqqındakı xatirəsinin çap variantı ilə (“Qalacaqdır dünyada…”, 1973) əslini tutuşdurarkən orijinalda olan bəzi abzasların – xüsusilə, ustad şairin özünə qəsd etmək istəməsi ilə bağlı yerlərin kitabda ixtisar edildiyini gördük. İxtisarın səbəbi məlumdur: sovetlər vaxtında “ağ günlər şairi” kimi təbliğ edilən S.Vurğunun intihar dərəcəsinə çatdırılması, təbii ki, dövrün ideoloji prinsiplərinə zidd idi və bu səbəbdən də həmin parçalar ixtisar edilmişdir.

Yaxud, akademik M.C.Cəfərovun S.Vurğun haqqındakı xatirəsinin çap versiyası ilə(M.C.Cəfərov. Xatirələr, 2010; bu xatirə də ilk dəfə sovet dövründə dərc edilib və kitaba da o mənbə əsasında salınıb) orijinalını – şairin ev-muzeyində keçirilən tədbirdəki çıxışının səs yazısı ilə müqayisə edərkən, yenə də ixtisarlara rast gəldik: buradakı ixtisarlar isə, əsasən, S.Vurğunun “Aygün” poemasına qarşı təşkil edilən haqsız hücumlarla bağlıdır. Belə faktlara bəzi başqa xatirələrdə də rast gəldik və onlar vaxtilə ideoloji təpkilər səbəbindən aparıldığından, təbii ki, bərpa edildi və əslinə uyğunlaşdırıldı.

İki mənbədən istifadə etdiyimiz başqa tip xatirələr də var. Məsələn, Aşıq Şəmşirin və B.Vahabzadənin xatirəsi kimi. Aşıq Şəmşir “Qalacaqdır dünyada…”(1973) kitabına daxil edilən xatirəsini 1957, B.Vahabzadə isə 1956-cı ildə qələmə alıb. Təbii ki, dövrün ideoloji izləri o dövrdə çap edilən bütün materiallarda, o sıradan bu xatirələrdə də görünür. Biz həmin xatirələrin daha geniş variantlarını əldə etdik və onlar əvvəlkilərə əlavə olundu. Bir detalı diqqətə çatdıraq: Aşıq Şəmşirin sonrakı xatirəsində yer alan S.Vurğuna qarşı 1960-cı illərdə də davam edən təxribatlar əvvəlki variantda yer almayıb. Yaxud, B.Vahabzadənin xatirəsi ikicə səhifədir. Ustadı haqqında onun ürək sözlərini axıracan və istədiyi kimi deyə bilmədiyi aşkar görünür. Biz bu tip xatirələrdə də istifadə etdiyimiz mənbələrin hər ikisini göstərmişik.

Kitaba daxil edilən bəzi xatirələrdə ixtisarlara da yol verilmişdir. Onlar bu kitabın həcm imkanları ilə bağlı aparılmışdır. Xatırladaq ki, S.Vurğun haqqında xatirələr həm sayca çoxdur, həm də həcmləri böyükdür. Onları bir kitaba yerləşdirmək heç cür mümkün deyil.

Zaman bəzi hadisələrin, tarixlərin izini yaddaşlardan itirə – unutdura, yaxud dəyişə bilir. Belə hallara kitabdakı xatirələrdə də təsadüf edilə bilər və onları bizlərə bildirəcək oxuculara əvvəlcədən minnətdarlığımızı bildiririk.

Kitabın ərsəyə gəlməsində bizə yardımçı olmuş S.Vurğun ev-muzeyinin baş mühafizi Xanım Şadlinskayaya, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşları Xatirə Mahmudova və Rəna Əhmədova, eləcə də Vüsal Salmanlıya dərin təşəkkürümü bildirirəm.

Aslan Salmansoy,

filologiya üzrə fəlsəfə doktoru

Heydər Əliyev

“Onun o çıxışı qulağımda bugünkü kimi səslənir”…

… Biz gənclər vaxtilə Səməd Vurğunu sadəcə olaraq görməkdən özümüzü xoşbəxt hesab edirdik. Biz özümüzü xoşbəxt hesab edirdik ki, Səməd Vurğunu haradasa gördük, dinlədik, eşitdik. Biz o illərdə bax, belə yaşamışdıq…

Xatirimdədir, 1952-ci ildə Opera və Balet Teatrının binasında Azərbaycan ziyalılarının iclası keçirilirdi. Azərbaycanın o vaxtkı rəhbəri də ziyalılara çox təzyiq edirdi. Səməd Vurğuna söz verildi. Onun o çıxışı qulağımda bugünkü kimi səslənir. Səməd Vurğuna söz veriləndə salona toplaşanlar onu çox böyük hərarətlə qarşıladılar. Səməd Vurğun çox dərin məzmunlu və həyəcanlı bir nitq söylədi. Həmin nitq yəqin, haradasa dərc olunub və onu oxuyanlar bunları bilirlər. Onun o nitqi də məhz Azərbaycanın ədəbiyyatına, mədəniyyətinə, ziyalılarına aid qayğılarla dolu idi. O vaxt ona iki-üç dəfə replika verdilər, amma Səməd Vurğun heç bir dəfə də əyilmədi, sınmadı, iradəsini itirmədi, öz nitqini mərdi-mərdanə, böyük iftixar hissi ilə başa çatdırdı.

Səməd Vurğun o vaxt bizim hamımız üçün nümunə – xalqına, millətinə, ölkəsinə, vətəninə sədaqətlikdə nümunə idi. Səməd Vurğun Azərbaycanı, öz xalqını, öz dilini nə qədər sevirdi! Bunları hər dəfə yada saldıqca insan coşur, həyəcanlanır. Səməd Vurğun əgər bu günləri – Azərbaycanın müstəqilliyini, azadlığını görmədisə də, onun ruhu bu gün bizimlədir. Mən hesab edirəm, onun ruhu bu gün həddindən artıq şaddır ki, Azərbaycan xalqı azaddır, sərbəstdir və Azərbaycan Respublikası müstəqildir.

Xalq şairi Səməd Vurğunun 90 illik yubileyinə həsr edilmiş gecədəki (7 mart 1997 – ci il )nitqindən götürülüb. H.Əliyev. Nitqləri, çıxışları, məruzələri, müsahibələri, bəyanatları. Elektron sənədlər toplusu, s.140.

Mir Cəfər Bağırov

“O, qatı millətçi kimi necə vardısa, görünür, elə də qalıb”…

1935-1939-cu illərdə xalq düşmənlərinin kütləvi ifşa edilməsi dövründə Səməd Vurğunun əleyhinə çoxlu ifadələr var idi. Əsərlərində böyük səhvlərin və nöqsanların olmasına baxmayaraq, istedadlı şair olduğuna görə yoldaş Stalinin sanksiyası onu cəza orqanlarının həbsindən xilas etdi. Bundan sonra bir neçə il keçdi və Səməd Vurğun belə bir xahişlə müraciət etdi: Hüseyn Cavid və Abbas Mirzə Şərifzadənin həbsdən azad olub geri dönmələrinin bir yolunu tapmaq olmazmı? Ondan ötəri ki, sonuncu, onun pyesində Xosrov rolunu oynayırdı. Yeri gəlmişkən Hüseyn Cavid və Abbas Mirzə Şərifzadə Müsavat partiyasının liderlərindən idilər. Bununla bağlı biz onu möhkəm tənqid etdik və xəbərdarlıq etdik ki, əgər biz onu keçmiş müəllimindən ayırmışıqsa, bu o demək deyil ki, o, bundan sui-istifadə etməlidir…

Millətçilik ruhu qoxuyan şeirlərindəki ciddi səhvlərə və yanlışlıqlara görə mən şəxsən onu tez-tez tənqid etmişəm… O, qatı millətçi kimi necə vardısa, görünür elə də qalıb və hər an keçmişə görə intiqam almağa hazırdır. Onun qatı müsavatçılar olan Hüseyn Cavid və Abbas Mirzə Şərifzadə kimi müəllimləri vardı…