Orxan Kamal - Nazim Hikmətlə 3 il yarım

Orxan Kamal

Nazim Hikmətlə

3 il yarım

“Xatirə Ədəbiyyatı” silsiləsindən 33-cü kitab

1

1940-cı ilin qışı idi… Həbsxana dəftərxanasının cina-yətləri qeydə alan bölməsində işləyirdim.

Bir səhər katib təzə gələn sənədləri eşələyəndə dedi: “Pəh, gözün aydın!”

Ona təəccüblə baxdım.

– Ustadın gəlir.

Tamam matım-qutum qurudu. Mənim ustadım-zadım yox idi axı.

– Özünü artistliyə qoyma, – dedi katib.

– Yoo, mənim ustadım-zadım yoxdu ki.

– Əzizim, Nazim Hikməti deyirəm də. O, sənin də ustadın sayılmır?

İnanmadım. Əlindəki sənədi uzatdı. Aldım, əlüstü nəzərdən keçirdim, doğru xəbər idi, gəlirdi:

“Çanaq sümüyü sinirlərindəki iltihabdan əziyyət çəkir. Hamamdan rahatlıqla istifadə eləsin deyə…”

Hava boğanaq idi və həbsxananın həyətindəki zanbaqların yaşıl yarpaqlarının üstünü qar örtmüşdü. Evimdən uzaq olmağın həsrətindən və belə boğanaq havalı günlərin bezdirici sıxıntısından, hələ azad olmağıma uzun illər vardı deyə yaranan ümidsizliyi elə bil birdən-birə buludların arasından canını qurtaran bir günəş silib-süpürlədi. Halbuki onunla nə salam-məlikim var idi, nə də haçansa dost olmaq ehtimalım.

Hamı kimi mən də ona uzaqdan uzağa vurğun idim. Hamı kimi ona qarşı qəzəbliydim. Hamı kimi mən də guya bunun “səbəbini bilmir”dim, fəqət həm də bilirdim: mahiyyətini tam anlamadığım, ecazkar, əlçatmaz, insanların qəlbinə yol tapan şeirlərini sevirdim onun.

Mənə bax!

Ey!

Axmaq!

Əlindəki zınqıldayanı tulla!

Sənə,

Üç telində üç sısqa bülbül oxuyan

üç telli saz

yaramaz!

Mənə bax!

Ey!

Axmaq!

Üç telində üç sısqa bülbül oxuyan

Üç telli saz

dağlarla dalğalarla kütlələri

irəli

aparammaz!

Üç telli saz

Yatağını dəyişdirmək istəyən

çaylardan

kəndlərdən, şəhərlərdən

başlanan sürətlə,

milyonların dodaqlarını

bircə

gülüşlə

Güldürəmməz!

Ağladammaz!

2

* * *

Trrrum,

Trrrum,

Trrum!

trak tiki tak!

Avtomatlaşmaq

istəyirəm!

Beynimdən, ətimdən, skeletimdən

gəlir bu istək.

Hər generatoru

ram etməkçün

ürəyim axır.

* * *

Üfüqlərdən üfüqlərə

qoşun-qoşun mavi dalğalar qaçışırdı,

Xəzər rüzgarın diliylə danışırdı, balam,

danışa-danışa coşurdu.

“Çort vazmi”, axı kim deyib

Xəzər ölü bir gölə bənzər!

ucsuz-bucaqsız mənasız duzlu bir sudur Xəzər!

Xəzərdə dost gəzər, e…y”…

düşmən gəzər!

Dalğa bir dağdır,

qayıqsa maral.

Dalğa bir quyu,

qayıqsa səhəng.

Qalxar qayıq,

enər qayıq,

yıxılan

bir atın

belindən düşüb,

Şahə qalxan

bir ata

minər qayıq!

* * *

Ehey!

Qara buynuz kimi qaşlı

müqəddəs Apis1 başlı

adam:

Ehey

Qaratoxmaq bəy!

Sən şeirin nəcib adamlarıyla danışırsan,

1 Apis – Qədim Misir mifologiyasında öküz qiyafəsində olan münbitlik allahı 3

Mən əsil-zadə zad tanımıram,

Danışdığın dilə görə səni alqışlamaram,

Hətta sözlərin belə

əsilzadələrindən xoşum gəlmir.

Ehey!

Qaratoxmaq bəy!

Mən bilirəm

bu qəzəb, bu şikayətin səbəbin.

Bilirəm

məni yuxuda boğmaq üçün

gözləyirsən gecəni.

Mən ki biləklərimdə dəmir qandalı

altun bilərzik kimi gəzdirmişəm

mən ki ilgəkləri sabunlu iplərə baxıb

tüklü, yoğun peysərimi qaşımışam,

təhdidindən qorxarammı heç?

* * *

Yaşamaq nə gözəl şeydi

TARANTA-BABU

yaşamaq nə gözəldi…

bir öyüd kitabı kimi anlamaq

bir eşq şərqisi kimi eşidib

uşaq kimi təəccüblənərək

YAŞAMAQ…

Yaşamaq:

Təklikdə

və hamımız birgə

ipək qumaş toxuyurmuşuq kimi.

Dəftərxanadan astaca çıxdım. Kameraya gedib, mənim kimi şeir yazan, özünü şair hesab edən iki dostuma, katibdən eşitdiyim xəbəri çatdıracaqdım.

Dostlarımdan biri Necati idi, ona yeddi il hökm oxunmuşdu, beş ilini yatmışdı. Heç kəsdən bir qara köpük pul köməyi olmadan illərin dizini qatlamışdı. Nazim Hikməti İstanbul həbsxanasından tanıyırmış, bir müddət yaxın olublar… Mən Nazim Hikmət haqqında ilk dəfə onu canlı görmüş, yaxınlıq eləmiş Necatidən eşitmişdim. Necati həbxsana idarəsinin təmizlik işlərinə baxırdı. Ona aşağı mərtəbədəki “görüş yeri”nin tikanlı məftillərinin yanında rast gəldim və dedim:

– Xəbərin varmı, Nazim Hikmət gəlir?

İnanmadı. And içdim. Uşaq kimi əllərini bir-birinə çırpıb: “Ay can, ay can!” – deyə qışqırdı. Mənə

Nazim Hikmətdən, İstanbul həbsxanasındakı çəkələyindən, uzun, yaşıl jaketindən danışdı, sonra dedi:

– Sən allah, İzzətə tapşıraq gedib ona şeir-zad oxumasın, zəhləsi gedir kimsə onu narahat edəndə…

Bəzi yersiz suallar vermək olmaz… İstəyirsən onun gələcəyini İzzətə de-mə. Pisikib, mir-mitilini yığıb toplayıb başqa kameraya köçər.

Necatinin dediyi bu cür xüsusiyyətlər “böyük və məşhur adam”larda olur. Fəqət necəsə, onunla tanış olandan sonra yaxınlıq eləməsəm belə, barı üzünü görəcək, səsini eşidəcəkdim, bu da mənə bəs idi.

Fikirləşirdim ki, kamerasına getmərəm, heç nə soruşmaram, heç şeir də oxumaram.

4

Kameramıza gəldim, İzzət məndən aldığı “Kira Kiralina”2 kitabını oxuyurdu. Digər məhbusların hərəsi bir işlə məşğul idi: biri maltıza3 kömür qoyur, kimi öz yanan maltızında balaca qazanının qaynamağını gözləyir, biri düyü təmizləyir, heç bir iş görməyənlər səliqəylə yığılmış yatağına dirsəklənib düşünür, bir nəfər də qəzet oxuyurdu.

Qəlbimi aşıb-daşan sevinc qasırğası ağuşuna almışdı. İzzətin yanında oturdum. O, kitabdan gözlərini çəkib mənə baxdı. Həmişəki kimi adi baxışla – daşı, torpağı, çiçəyi belə əzbərləmiş, həbsxanada danışmağa bir sözü qalmamış insanın bezgin ağrısıyla…

İzzətin arxasındakı pəncərələrdən dağlar görünürdü. Qurğuşun ağırlığındakı bir gölün altında, təpələri qarla örtülü dağlar bu gün ürəyimi həmişəki kimi sıxmırdı. Əksinə, qəlbimdə qızılı işıqlar və

sevinc şimşəkləri parıldayırdı…

İzzət:

– Bu gün kefin yaman sazdır, – dedi.

– Nə bilim, doğrudan, sevincli görünürəm?

– Təzə-təzə gələndə necəydinsə, indi eləsən… Sonra necə qaşqabaqlı oldun?

İzzət düz deyirdi. Son günlər qəlbimdəki sıxıntılar daha da artmışdı. Bu da səbəbsiz deyildi… Üç ay əvvəl Almaniyanın hansısa universitetinin fizika fakültəsində təhsilini yarımçıq qoymaq məcburiyyətində qalan müəllimlə dostlaşmışdım. Universitet təhsili cəhənnəm, o fizikanı mən, yaxud İzzət qədər də bilmirdi heç… Çox keçməmiş paxırı açılmışdı, kamerada “saxta müəllim” deyib onu ələ

salırdılar. Hamıyla razılaşan bu adam elə mağmın gündəydi ki, hər sözə, hər hərəkətə dözüb gülümsəyirdi.

Mənimsə ona yazığım gəlirdi… Cəzası elə də çox deyildi. Bəzən nəzarətçinin müşayiəti ilə çölə