Серафім Андраюк - Старонкі на захадзе сонца

Успаміны напісаны аўтарам грунтоўна, паслядоўна, з жаданнем не абмінуць самага істотнага, сказаць пра ўсё, што запала ў сэрца. Першая частка прысвечана самым раннім гадам жыцця, успамінам дзяцінства, якое прыпала на суровы ваенны час, гадам школьным і студэнцкім.

Часавы абсяг захоплены наогул шырокі. Выкладзена ж гэта ўсё даволі сцісла, на невялікай плошчы. Наступныя часткі прысвечаны адпаведна розным перыядам жыцця і працоўнай дзейнасці - вучобе ў аспірантуры і працы ў Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы Акадэміі навук, затым быў час працы на адказных пасадах галоўнага рэдактара і пазней дырэктара выдавецтва “Мастацкая літаратура”, і яшчэ заход па другому кругу, вяртанне ў родны Інстытут літаратуры - гэта ўжо пасля завяршэння выдавецкай дзейнасці.

Чытаючы згадкі аўтара пра вайну, што захавала дзіцячая памяць, усведамляеш з усёй пэўнасцю, што С. Андраюк належыць да таго ж пакалення, што і яго равеснікі-пісьменнікі, якія свой горкі дзіцячы вопыт ваеннага і пасляваеннага часу ўвасобілі ў мастацкіх творах. Нездарма крытык з такой увагай і прыхільнасцю заўсёды піша пра прадстаўнікоў свайго пакалення. З некаторымі яго звязвала шматгадовае сяброўства - Б. Сачанка, Я. Сіпакоў, І. Пташнікаў...

Ёсць адна адметнасць у біяграфіі С. Андраюка, якая вылучае яго з шэрагу равеснікаў. Гэта тое, што сям’і яго давялося пераязджаць з роднай вёскі Градалі на Беласточчыне, якая адыйшла пасля вайны да Польскай рэспублікі, на іншае месца жыхарства ў Беларусі. С. Андраюк апісвае падрабязна драматычны пераезд, сумненні род­ных, цяжкасці з выбарам канчатковага прыстанішча. Безумоўна, гэта была нялёгкая справа. Адарвацца ад звыклага асяроддзя, пакінуць назаўжды абжытыя здаўна мясціны. Катэгарычна супраць пераезду, як згадвае аўтар, была маці. Такім чынам, у С. Андраюка апынуліся як бы дзве малыя радзімы. Аднак, магчыма, гэтыя абставіны ў выніку садзейнічалі таму, што ўзраслі якраз любоў і адданасць да вялікай Радзімы, той, у якой спалучаюцца, зліваюцца ўсе вытокі.

Яшчэ пра адну любоў нельга не згадаць, пішучы пра С. Андраюка. Пра любоў да кніг, якая спадарожнічае яму ўсё жыццё. Менавіта гэта любоў і прадвызначыла ў канчатковым выніку прафесійны шлях даследчыка літаратуры, выдаўца. У свой час вырашыўшы даволі радыкальна змяніць свае заняткі, перайшоўшы з акадэмічнага даследчага інстытута ў найбуйнейшае беларускае выдавецтва, якое займаецца выданнем мастацкай літаратуры, Серафім Антонавіч не здрадзіў сваёй любові. Хутчэй, наадварот, яна якраз і прывяла яго на новае месца працы, на новую пасаду. Тут, у выдавецтве, быў наглядна адчувальны працэс стварэння кнігі, яе матэрыялізацыі, набыцця ёю выразных індывідуальных прыкмет.

Азіраючыся на пражытыя гады, С. Андраюк з пэўным шкадаваннем піша пра пакінутую ім у свой час пасаду навукоўца, пра недаведзеную да канца справу з абаронай доктарскай дысертацыі. Мабыць, сапраўды на ніве літаратуразнаўчай навукі, літаратурнай крытыкі таленавітым даследчыкам было б зроблена значна больш, калі б ён застаўся працаваць на ранейшым месцы. Аўтар успамінаў сам адзначае, што новая праца кардынальным чынам адрознівалася ад ранейшай і вымагала вялікіх высілкаў. Аднак, у дадзеным выпадку нам бачыцца выяўленне хутчэй за ўсё аб’ектыўнай заканамернасці. Сам час вымагаў, каб да складанай выдавецкай працы далучыўся такі неабыякавы да кнігі чалавек, як Серафім Антонавіч Андраюк. У тым, што ў 1980-я - 1990-я гады выдавецтва “Мастацкая літаратура” значна актывізавала выданне літаратурнай спадчыны, твораў рэпрэсаваных аўтараў, эмігранцкай літаратуры, несумненная заслуга С. Андраюка.

Зрэшты, С. Андраюк і ў выдавецкі перыяд сваёй дзейнасці, і пазней - да цяперашняга часу ўключна, не пакідаў і не пакідае літаратуразнаўчай і літаратурна-крытычнай працы. Таму што гэта ўсё-такі асноўнае для яго, лёсавызначальнае.

Успаміны С. Андраюка напісаны шчыра, праўдзіва. Аўтар не пазбягае вострых момантаў, не абыходзіць эпізодаў, якія пакінулі ў душы не самыя лепшыя пачуцці. Праўдзівасць, адказнасць, сканцэнтраванасць на сутнасным, галоўным - гэтыя якасці выяўляюцца напоўніцу ў літаратуразнаўчых працах С. Андраюка. Яны ж вызначаюць і характар яго аўтабіяграфічнай прозы.

Яўген Гарадніцкі

І

Надышоў той час, той перыяд у тваім лёсе, калі ты жывеш у асноўным мінулым, а можа ў мінулым. Там ты жывеш сярод людзей, у пастаянным знешнім і ўнутраным кантакце з навакольным светам. Ён, свет той, твой. Бяры яго, шукай у ім сваё, душы патрэбнае. Асабліва ў дзяцінстве, у гады юнацкія. Сучаснасць жа ўжо, па сутнасці, не твая; дзень сённяшні не твой. Ты ім ужо дзесьці мала адпавядаеш. Грамадска-сацыяльныя сувязі, сяброўскія, таварыскія усё слабеюць і слабеюць. Будучыня?.. Не трэба быць наіўным.