Павел Пруднікаў - За калюччым дротам

Бедная Таіса, наіўная маладая жанчына, яна яшчэ не ведала, як і тысячы такіх жа, як і яна, а можа, нават і мільёны, што той, на каго спадзявалася, з’яўляўся галоўным дырыжорам усіх гэтых свавольстваў і злачынстваў. Яна не ведала, што ён, гэты «вялікі з найвялікшых» быў адначасова і аўтарам і рэжысёрам гэтага злачыннага спектакля. Аўтарам сцэнарыяў і фільмаў яшчэ не вядомых свету жахаў і пакут.

На сёмы дзень зняволення Міхасю падсялілі новага чалавека — качагара. Ён увайшоў у камеру неяк нясмела, як быццам нешта ўкраў і баіцца расплаты.

— Добры дзень вам, мілы чалавек, — вымавіў напаўголасу, нібы працадзіў словы праз зубы.

— Добры дзень, добры дзень, дзядуля! — весела азваўся Міхась. — Будзем знаёміцца: Міхась Асцёрскі, выпускнік педінстытута, а зараз — арыштант. Жыву тут роўна тыдзень. Увесь час быў адзін, цяпер жа будзем удвух. А вы хто будзеце?

— Я — качагар з піўзавода «Сценька Разін». Прозвішча маё Карчоў, а зваць Іванам Пятровічам. А як вас па бацьку зваць?

— Мяне па бацьку велічаць яшчэ рана, бо жыву на свеце ўсяго дваццаць шэсць гадоў.

— А мне пайшоў пяцьдзесят першы, — пасмялеўшы, сказаў новы жыхар.

— Што ж вы стаіцё, сядайце на маю «канапу», якая з гэтага часу будзе і ваша.

— Дзякую, але дайце мне трошкі апамятацца.

Іван Пятровіч Карчоў быў вышэй сярэдняга росту, з чорнымі валасамі, зачэсанымі назад, і з чорнай бародкай, якую малююць у Ісуса Хрыста. Вочы карыя, выразныя, постаць трошкі сутулая, пэўна, ад цяжкай фізічнай працы. Гаварыў ён не спяшаючыся, даверліва, хоць і баязліва.

Яны неяк хутка пазнаёміліся і, як здавалася, пачалі давяраць адзін аднаму. Міхась распытваў у яго пра навіны на свабодзе, з якой развітаўся тыдзень таму назад, а Карчоў у Міхася — пра турэмныя справы.

— Іван Пятровіч, што там здарылася новага за гэтыя сем дзён? Горад стаіць на месцы?

— Горад-то на месцы, а вось людзі не ўсе на сваіх месцах і ў сваіх сем’ях.

— Як гэта разумець?

— А так, што шмат каго напаткаў вось такі ж самы лёс, як і нас з вамі. Кажуць, што ў нашым горадзе існуе нейкая варожая арганізацыя, накшталт трацкісцкай ці бухарынскай, і што ў яе былі ўцягнуты такія знакамітыя людзі, як Чудаў, Струпэ, Кадацкі і іншыя. Яны ўсе ўжо сядзяць. Атрымалі па заслугах. Вы выпадкова не з гэтай арганізацыі?

— З гэтай, а як жа! І вы ж таксама з яе. Праўду я кажу?

— Што вы! Што вы! Я нічога не ведаю.

— Адкуль жа вам вядома, што Чудаў, Струпэ, Кадацкі і я, грэшны, вінаватыя і атрымліваюць па заслугах?

— Так кажуць людзі, і я кажу.

— Тыя ж самыя людзі і пра вас так сёння гавораць і могуць даць вам страшную кару. Ці дайшло хоць трошкі да вас?

Замест адказу качагар Карчоў горка заплакаў.

— Іван Пятровіч, што гэта вы распускаеце нюні, як малое дзіця? Вы ж, пэўна, ужо дзед, а што бацька, дык у гэтым я ніколькі не сумняваюся. Перастаньце!

— Вам што, вы ведаеце, за што сюды трапілі… А мяне за што мучаюць?

— Я за тое, за што і вы, — адказаў Міхась і чакаў: што скажа гэты чалавек?

— Вы мяне да сябе не далучайце! Я ні ў чым не вінаваты! Я савецкі чалавек! — загарачыўся Карчоў.

— А я — нямецкі? — спытаў Міхась.

— Пра вас не ведаю, а я чысты! — пратэставаў Карчоў.

— Прыйдзе час — даведаецеся і пра мяне, і пра сябе. А цяпер перастаньце румзаць. Беражыце свае слёзы напасля.

— Яны мне не спатрэбяцца, таму што я не вінаваты.

— Калі гэта пацвердзіцца, я буду вельмі рады. Толькі, як гавораць, «Свежо предание, да верится с трудом». Мы, Іван Пятровіч, абодва не вінаватыя, а вось па нейкаму паклёпу-даносу трапілі сюды. І, пэўна, надоўга. Толькі праз галадоўку я дабіўся, што мне сказалі, у чым я абвінавачваюся.

— Дык вы паспелі ўжо і пагаладаць? — спытаў недаверлівы субяседнік у суседа па няшчасці.

— Так, трое сутак галадаў.

— І ў чым жа вас абвінавачваюць?

— У контррэвалюцыйнай агітацыі і дзейнасці, пра якія я і ў сне не сніў. Я не сумняваюся, што і вам тое ж самае скажуць. Вы назвалі тут Чудава, Струпэ, Кадацкага. Я і да вас ужо чуў пра іх. Гэта ж кіты! А мы з вамі хто? Пешкі на шахматнай дошцы, чарвякі.

— І ўсё ж я веру ў справядлівасць, — настойваў на сваім Карчоў.

— Я і сам не пакідаю добрай надзеі, ды вось яна мяне пакідае.

— Давайце будзем спадзявацца на лепшае.

— Я згодзен, лягчэй будзе пераносіць пакуты. А лёс у нас, дружа, аднолькавы. Лепш давайце будзем сябраваць, чым спрачацца па-пустому.

— Будзем сябраваць, Міхась… Міхась…

— Раманавіч. Але можна без гэтага.