Сяргей Шапран - Сяргей ШАПРАН УЛАДЗІМНезавершаная аўтабіяграфія. Старонкі новай кнігі

Шаноўны сход, паважаныя дэпутаты і ўсе прысутныя!

Агульныя праблемы айчын- най культуры найчасцей звяз- ваюцца апошнім часам са станам беларускай мовы — і гэта заканамерна, таму што мова ёсць падмурак усяго нашага светлага храма духоў- насці. Не вытрымае падмурак выбуху тых мін, якія пад яго ўжо закладзены, — і няма нашага храма, і мы не народ, а насельніцтва.

Пры нейкіх іншых абставі- нах я мог бы вам распавесці, што мова — гэта не адно тое, што я сказаў, а вы пачулі, што функцыя яе значна глыбейшая, што яна абумоўлівае нацыянальны характар, спосаб мыслення, побыту, што менавіта праз яе беларусы і ёсць беларусы, — але, вядома, не тут і не зараз кранаць гэтыя найскладаныя аспекты быцця і сутнасці мовы. Яна існуе стагоддзі, на ёй напісана духоўная і свецкая літаратура сусветнай значнасці, з ёй не звалодала, не здолела знішчыць яе ні паланізацыя з захаду, ні русіфікацыя з усходу — яна выстаяла, выняньчыла сваіх вялікіх і малых дзяцей, і ёй немагчыма здрадзіць, як немагчыма здрадзіць маці. І выстаяла яна зусім не таму, што заўсёды знаходзіліся асобныя змагары за яе, сярод якіх — асабліва ў найноўшыя часы — было нямала і такіх, якія проста скарыстоўвалі яе ў сваіх карыслівых мэтах. А выстаяла яна таму, што яе зберагаў і ахоўваў народ. Увесь. Цалкам. Народ, дзякуй Богу, жыве і зараз, і будзе жыць вякі, і з гэтага, здавалася б, можна зрабіць выснову, што праблема заха- вання мовы штучна перабольшаная ўсялякімі пісьменнікамі і іншымі ворагамі ідэі поўнага зліцця ўсіх народаў і моў. Але гэта не так, якраз зараз небяспека для мовы ёсць і, як мне бачыцца, па двух асноўных прычынах. На нашых продкаў у мінулых стагоддзях татальна не ўздзейнічалі сродкі масавай інфармацыі, тым больш не на роднай мове. Нашы продкі ў мінулых стагоддзях ведаць не ведалі, што такое агульная сярэдняя адукацыя. Гэта заваёва цывілізацыі, але, як і ўсялякая іншая заваёва, яна нясе ў сабе элементы паразы. Ад іх нам і неабходна засцерагчыся, пакуль не позна, і калі ёсць у нас на гэта воля. Менавіта ў названых мной грамадскіх інстытутах — і ў першую чаргу ў школе — вырашаецца тое, ці будзе наш далейшы лёс беларускім.

Шаноўная грамада, паважаныя дэпутаты, дарагія вы мае беларускія людзі, усё сказанае мной нібыта ўсім вядома, і мне самому ніякавата, што я паўтараюся ў аксіёмах, але чаму я ўсё-ткі кажу менавіта пра гэта, а не пра іншае? А толькі таму, што мне, як і кожнаму з вас і любому іншаму чалавеку, дадзена адно жыццё і хочацца дастойна яго спраўдзіць. Я не залічваю сябе ні ў геніі, ні ў прарокі, не прымяраюся да пастаментаў, не мая заслуга ў тым, што дадзены мне Богам нейкі талент, і я заўсёды ўсведамляў і ўсведамляю, што дадзены ён мне толькі для таго, каб за яго перад Богам адпрацаваць. І калі ўдзень ці ўночы здарыцца, напішацца на прыстойным узроўні верш, паэма, кніга, і душа твая захлынецца тым ні з чым непараўнальным пачуццём еднасці з нябёсамі, што дае толькі творчасць, раптам цемрай за акном паўстае пытанне: а хто гэта ўсё, напісанае па-беларуску, сёння ці заўтра будзе чытаць? І зірнеш з гэтым пытаннем у цемру, што не дае адказу, і развядзеш рукамі. Не дай нам Бог усім разам дажыць да такіх часоў, калі на пытанне: “А дзе ж мы, беларусы? А дзе наша мова? А дзе наша культура? А дзе наша спадчына і ў чым наша будучыня?” — мы толькі развядзём рукамі.

Спадзяюся на тое і перакананы ў тым, што такога не станецца, бо не можа стацца. Усе разам мы не дазволім давесці сябе да гэткага сораму перад Боскім светам. За нас гэтага не зробіць ніхто».

Ужо праз год Някляеў выказаўся больш жорстка: «Исходя из личного опыта, смею утверждать, что в изощрённых формах и методах аппаратной борьбы и за­кулисной возни, в обустройстве хитроумных провокаций Владимиру Петровичу Заметалину нет равных. Причём, имея за плечами определённую высшую школу, он почти нигде не оставляет следов, не делает черновую работу собственными руками — для этого всегда находятся подручные.

В подконтрольной Владимиру Петровичу прессе (опять же подконтрольной закулисно, потому что формально — какое отношение может иметь вице-премьер правительства страны, скажем, к той же газете “Славянский набат”, учреждённой и издаваемой государственным предприятием “Комаровский рынок”?) серийно стали появляться публикации, сочинители которых без церемоний изголялись над Союзом писателей, порочили ведущих наших литераторов и прежде всего членов международного “масонского” ПЭН-клуба, “ЛіМ”, “Крыніцу”, обобщаю­щий идеологический компромат на которую появился за подписью В. Севрука (знающего своё дело идейного борца) на страницах “Народной газеты”. [...]