Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

З двара было чуваць, як кашляе ў хаце ў парозе мацi...

Таня была ўжо ля самых сеначак, калi далёка над лесам, у тым канцы вёскi, якраз пад загуменне, узляцела ракета. Чырвоная i яркая, што мак. Вiсела над пустымi азяродамi ў Панка на гародзе i, калi падала, доўга яшчэ блiшчала, як шкляная. Таня бачыла ракету першы раз.

Стала раптам цiха, як у вушку. Не бразгалi на вулiцы вёдры, у Панка на дрывотнi сцiхла пiла. Нават мацi не было чуваць у сеначках. Толькi тахкала ў грудзях: тах, тах, тах...

Тады за вёскай, на загуменнi, загрымела моцна i не сцiхаючы - здалося, зусiм блiзка, бы ў Панка ў хаце звалiлася што са сцяны на падлогу цi перасоўвалi лавы.

А-а-а-а... - захлебястала за лесам у канцы вёскi i за ракой на могiлках.

Ускочыла над Панковымi азяродамi i пагасла яшчэ адна чырвоная ракета; нехта нема закрычаў на вулiцы, пасля там заплакалi дзецi.

- Што ж гэта, дачушка? Дзе-е-е ты-ы?.. - мацi, нямогучы, лавiла рукамi вушак у сеначках: iшла на двор.

- Ма-ама... - як нешта адарвалася ў Танi ўсярэдзiне - яна загаласiла, бегучы да мацi.

Каб не падхапiла яе пад паху, яна б упала на жвiр ля парога, дзе стаяла дзежачка з вадой.

У хаце мацi прывалiлася на лаву ля стала, дыхала з сябе, выцiраючы рукой мокрыя шчокi, i глядзела праз акно ў гарод.

- Чыё гэта на загуменнi гарыць, дачушка?.. Агонь над нейчай страхой ускочыў. Дзе ж гэта? Што ж гэта будзе, дачка? Не плач, дачка, не плач... Не трэба плакаць. Нядужа я зусiм, але мне лепш, не блажыць. Бяжы, дачка, запрагай кабылу. Калёсы на гародзе. Сена з ляжэек скiнеш пад паветку. Глядзi, што людзi робяць. Панка клiкнi, паможа. А я буду вузлы збiраць. Не плач, дачка, не плач, ты ўжо не малая. Што мiру - то i бабiну сыну. Будзем, як i ўсе... Бяжы, дачка... - Мацi ўстала з лавы i, кашляючы, пайшла да печы, дзе стаяў ложак. - Дыхаць займае. Чохаўка напала... Бяжы...

Таня нiяк не магла адарваць локцi ад падаконнiка. На двары ля хлева замахаў крыллямi, выцягнуўшы шыю, чырвоны Панкоў певень - крычаў. Яна яго не пачула. Павярнулася пасля i глядзела, як мацi ўзяла за рагi пасцiлку з ложка i стала вытрасаць на хаце ад пылу.

"Падушкi будзе звязваць..."

Стралялi, здавалася, недзе блiзка: у канцы вёскi i за грэбляй ля могiлак. Таня нiколi не чула, каб так блiзка стралялi. Яе схапiў холад: ляскалi зубы, усё ў хаце, здавалася, было халоднае, што зiмой на дварэ. Яна бачыла праз акно, як ля маста за аселiцай ходзяць партызаны...

На ложку ўжо ляжалi звязаныя ў рудую пасцiлку падушкi.

- Глядзi тады ў хаце, дачка... Збяры ўсё з суднiка ў абрус. А я пайду Панка клiкну, запражэ... - Мацi, узяўшыся за грудзi, iшла да парога.

Тады Танi стала горача, бы на яе лiнулi вару.

"Мацi павалiцца можа..." - падумала яна i закрычала:

- Ма-ма!..

- Запрагай тады, дачка, сама i пад'едзь да ганка. Я лахманы яшчэ з куфра збяру. Нiчога ж не схавалi дагэтуль, апушчэнства наша. На вачах усё... Не баўся, дачка...

Мацi падышла да куфра, што стаяў ля акна ад гароду, i падняла века.

Таня кулем вылецела ў сенцы: там на шафарнi ляжала збруя. Несучы яе перад сабой у гарод, дзе стаялi калёсы, яна думала, што ў iх жа новая дуга, якую даў зiмой Панок, калi зламалi старую, возячы дровы. Дуга тоўстая, сукаватая, на яе не надзенеш гуж, трэба браць аглабню пад паху. А хто пасля паможа засупонiць хамут?..

Яна ўгледзела з двара, што ў Панка конь ужо быў запрэжаны - стаяў ля ганка - i на возе ляжалi хатулi. Самi Панкi ўсе сядзелi, мусiць, у хаце, на двары нiкога не было: нi самога Панка, нi Панiхi з дзяцьмi. Таня ўбачыла яшчэ, што людзi ўжо едуць загуменнем: недалёка ад сваёй пунi, ля дзiкай грушы, паганяў каня Мiрон Махорка, на возе сядзелi бабы ў белых хустках. Аж навыскачку гнаў гародамi свайго жарабка Боганчык: на калёсах ён быў удвух з бацькам. Бацька - без кепкi, i з калёс блiшчыць яго лысая галава...

Таня падумала, што людзi з начы яшчэ пазапрагалiся, а iм нiхто не сказаў...

Калi яна адчынiла ў хлеў дзверы, праз акно ў сцяне - маленькую шыбiну засвяцiла чырвонае, што жар у печы, сонца: якраз у вочы.

"Усходзiць..." - падумала яна i закрылася рукой - нiчога не бачыла: нi курэй, што скакалi пад ногi з куроснi i хлопалi крыллямi, нi кабылы, што заржала ў кутку, дзе стаялi яслi...

У хлеве было страшней, як у хаце: здавалася, стралялi над галавой, нiбыта дзецi, сабраўшыся з вёскi, бiлi па страсе па дранiцы каменнем... Кабыла хмылiлася i доўга не давала надзець аброць. Таня гладзiла яе ля самых вушэй, там, дзе была белая ясачка пад грывай. Кабыла тады скочыла да дзвярэй, ледзь не вырваўшыся з рук, i спопаразку стала ў парозе. Упёрлася, задзёрла галаву i не пайшла на двор. Таня ўзяла за цуглi - кабыла падняла яшчэ вышэй галаву, падымаючы ад зямлi Таню. Пасля захрапла, адсела назад. Пад нагамi ў яе затрашчалi рэзгiнi, з галавы зляцела аброць i чмякнула на гной; забразджалi цуглi. Перакулiўшы яслi, яна ўскочыла ў загарадку, дзе стаяла карова, i павярнулася задам да дзвярэй...