Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

"Што ж гэта... Што ён гаворыць? Кiнуць матку?"

- Таня... З Карчаватак тады пойдзем... калi хочаш... Яшчэ дагонiм усiх. А матка будзе з нашымi, я ж кажу...

- Налiха яно мне куды iсцi... - Таня i сама не ведала, як у яе гэта зляцела з языка.

Ён быў сцiх, паглядзеў на яе спадылба вялiкiмi вачыма i закрычаў пасля зноў, паказваючы рукой за раку на могiлкi:

- Чуеш?

Таню адпусцiла злосць. Захацелася плакаць.

- Дацямна яшчэ будзем аж за Дзвiнасой... Таня...

Пасля ёй ужо здавалася, што Юзюк нiчога не гаворыць, толькi клiча: Таня... Таня... Нiхто такiм голасам яе нiколi не зваў...

Сцiхла раптам у Сушкаве стралянiна; было яшчэ чуваць, як па лесе iдуць адгалоскi. Бiла нагамi кабыла, соп, змарыўшыся, Юзюк. Пасля, адвярнуўшыся ад хамута, ён каторы ўжо раз як шапнуў усё роўна:

- Таня...

Яна больш не падымала на яго вачэй: баялася.

Ён маўчаў, стоячы ля аглабнi пад самай паветкай, i не кратаўся, мусiць, глядзеў на яе, Таню, спадылба.

У вёсцы было цiха. За ракой, дзе нядаўна стралялi, кiгiкала, як шалёная, кнiгаўка, i за гумном, у сасоннiку, ляскаталi па карэннi калёсы.

Бiла аб зямлю падковамi кабыла, дастаючы наверх белую, маленькую, што боб, маладую бульбу. Калi ёй адпусцiлi павады, сцiхла i павярнулася пад паветку да сена, падцялежыўшы калёсы.

Далёка ў лесе зарыкала скацiна, i зноў стала цiха. Пасля за грэбляй, у тым баку, дзе могiлкi, нешта заныла, як пад зямлёй. Заныла i сцiхла. Тады зазвiнела, што пчала, i раптам, ужо над самай грэбляй ля маста, загудзела на ўсю вёску.

Таня ўгледзела "раму", калi тая была над Панковай хатай. "Рама" ляцела нiзка, дастаючы да стрэх, як i ўчора надвечар. Праляцела над самай вулiцай i, скрывiўшыся, заварочвалася ля лесу над ямамi, дзе хавалi на зiму бульбу i дзе ўсходам сонца, калi Янук гнаў у поле скацiну, хадзiлi з рыдлёўкамi партызаны - капалi акопы. Назад ляцела зноў над вулiцай, яшчэ нiжэй. Чорная i дзiравая, як старая засланка ад печы, яна махала крыллямi. У канцы вёскi адразу схавалася з вачэй, звалiлася некуды, як падбiты груган, за лес i там доўга ныла, не сцiхаючы.

Тады ў тым баку, далёка, мусiць, аж у самым Камене за ракой, глуха бухнула, як што цяжкое дзе боўтнула ў ваду; пасля прашумела над загуменнем, як бусел ляцеў на сасну, што стаяла на бульбянiшчы ля лесу, i грымнула на самых ямах. У хаце, было чуваць, дробненька зазвiнелi вокны.

- Та-аня!.. - закрычаў Юзюк, i яна адскочыла ад калёс. Рванула ў аглобнях кабыла, Юзюк, ухапiўшыся за лейцы, падвярнуў яе пад паветку, зусiм падцялежыўшы калёсы: - Матку бяжы бяры! Матку!..

Калi Таня перавалiлася ў хату цераз парог - ударыла, што перуном, мусiць, ля варыўнi на бульбе. Здалося, у сцяну ад Панковага двара. Задрыжалi вокны. Са столi аднекуль на падлогу пасыпаўся пясок.

- Та-аня!.. - крычаў на гародзе Юзюк.

Калi яны выйшлi з мацi на двор, над вёскай зноў зараўла "рама".

Таня глядзела з калёс на дарогу... Тут, дзе яны падымаюцца на гару да школы, кабыле па каленi пяску, i яна iдзе як бы па балоце ў Карчаватках напiнаецца што мага. Ля ячменю, дзе ўбiтая сцежка, утаптана ў пясок трава. Дарогу тут здрабяжылi i конi i людзi: знаць падковы i сляды ад ботаў. Сляды ў маленькiя ямачкi ад цвiкоў: нямецкiя.

Тады Таня зноў падумала, што яна пакiнула дома расчыненую хату i што мацi, нямогучы, устане з ложка i пойдзе зачыняць дзверы. Каб жа яна, зачынiўшы, адразу вярнулася на ложак... А то возьме гальнiк i будзе мясцi ганак. На яго кожную ранiцу скачуць куры, наносяць пяску. Замятай толькi за iмi, стой з гальнiком у руках i не адыходзься, калi не прагонiш з двара на гарод у бульбу, дзе яны капаюцца пад калiўем...

Выгнаўшы курэй з сеначак, мацi кожную ранiцу мяце двор ад ганка да варот... Нават каменьчыкi падсоўвае граблямi пасля венiка. Так яна падмятала i сцежку на вулiцы ля свайго плота - да цвёрдай зямлi. Ступаеш тады па ёй, а яна халодная, як з-пад лёду вясной.

Сёння, калi яны вярнулiся з Карчаватак, на двары было аж бела ад пер'я - у iх вялiся адны белыя куры... Пер'е было ў крывi, мокрае яшчэ, папрылiпала да падарожнiку. Валялiся i выкiнутыя з варыўнi пад прызбу пабiтыя паўцагелкi i знятыя з шастка з гары венiкi - былi растрэсены па ўсiм двары... Маленькiя венiкi, што мацi навязала, каб хвастацца зiмой у Панка ў лазнi, якую ён скiдаў летась у гародзе ля рэчкi. Венiкi i не высахлi добра бярозавае лiсце пахла на ўвесь двор.

Ля варыўнi яшчэ пачалi рыць уласаўцы яму, доўгую, роўную з парканам. Мусiць, акоп рабiлi цi шукалi чаго. Навярнулi жоўтага пяску цэлую гару, бы яго вазiлi ўвесь дзень з-пад лесу ад ям, каб засыпаць гразь на двары ля хлева.

Мацi, нямогучы, сабрала на двары з-пад ног венiкi i, абышоўшы яму па пяску аж ля плота, укiнула iх у варыўню праз парог. Мацi такая...