«Ad quamquam vivacissimo igne animi in omni liberali scientia deflagraret, nihilhominus tamen in levioribus artibus quas mechanicas vocant studium impertivit; in scribendo vero adprime enituit, picturam vero limate exercuit, fabrili quoque scientia et arte clusoria omnique structura mirifice excelluit, ut in plerisque aedificiis quae pompatico decore composuit post quoque claruit (c.1). Picturam vero et sculpturam et fabrilem atque clusoriam artem … nunquam neglectam patiebarur (cap. 6)» (цит. по: Bruyne E. de. Études d’esthétique médiévale. T. 2. L’époque romane. Bruges, 1946. P. 407–408).
См. подробнее в разделе «Заказчик как автор».
Mortet I. № 84. P. 257–260.
См. об этом: Mortet I. P. 107, notes.
«Eorum namque nominibus vel aedificia inscribuntur, vel ducuntur triumphi, quorum imperio ac ratione instituta sunt, non quorum opere servitioque perfecta» (De Musica, lib. 1. Цит. по: Mortet I. P. 107–108, notes).
Favreau R. Les commanditaires dans les inscriptions du haut Moyen âge occidental // Settimane di studio del Centro Italiano di Studi sull’ arte Medioevo. Commitenti e produzione artistico-letteraria nell’ alto medioevo occidentale: 4–10 aprile 1991. Spoleto, 1992. P. 681–727.
См., например: «Guillelmus prior… coepit aedificare aecclesiam per manum Petri de Mogono, monachi sui <���…> Bernardus episcopus… opusGuillelmi priori interdixit» (Mortet I. № 33. P. 91).
См., например: «Hictor… auctoret constructor fuit hujus aecclesiae» (Mortet I. P. 107).
Du Cange et al . Glossarium mediae et infimae latinitatis. Niort, 1883–1887. T. 3. Col. 466a.
Как и в отношении заказчиков-прелатов, встречаются упоминания о том, что заказчик-мирянин строит церковь руками мастера, предстающего своего рода инструментом его воли: «construxerat regina Anglorum per manus Gauterii Coorlandi» (Mortet I. № 39. P. 141); что он выполняет в точности то, что задумано заказчиком «… monachum valde industriam nomine Savaricum qui persistens operi… de his rebus, quas ipse uxorque ejus tribuit, ad finem usque perduxit» (Crozet. № 83. P. 26).
«Statui quatinus ecclesiam Sancti Nicolai de Casa, quam pater meus ceperat aedificare sed, morte preventus, non potuit consummare, ego perficerem, honorarem, de his que michi ipse dimisit ampliarem…» (Crozet. P. 32–33).
«Monasterium tamen, ex aliqua parte remansit imperfectum, quantum ad hoc quod ipse facere diposuerat. Nam turres duas ad signa dependenda, in fronte ecclesiae facere voluerat» (Montierneuf. P. 434).
Camus M. – Th. De la façade à tour(s) à la façade écran dans les pays de l’ Ouest: L’ exemple de Saint-Jean-de-Montierneuf de Poitiers // Cahiers de civilisation médiévale. Poitiers, 1991. An 34. P. 237–254.
«…terciam [turram] vero jam super chorum inceperat. Murus per circuitum officinarum imperfectus mansit, quem eciam turribus munire disposuerat, sicuti ipse incepte demonstrant. Hec de oficinis» (Montierneuf. P. 434).
Таковы аббатские церкви Майезе (основана графом Пуату Гийомом IV) (Crozet. P. 14), Монтьернеф (граф Ги-Жоффруа Гийом VIII) (Montierneuf. P. 16–29; 424–441), приорат Сен-Николя в Пуатье (графиня Аньес Бургундская и ее муж Жоффруа Мартелл) (Crozet. P. 23), монастырь регулярных каноников Сент-Круа (Жоффруа, граф Анжу) (Crozet. P. 25) и др.
Стремление сохранить как можно больше от здания, выстроенного предшественниками, вообще характерно для церковной инициативы – так, аббат Сугерий, с явной радикальностью подошедший к реконструкции монастырской церкви Сен-Дени, в описании своих преобразований особенно подчеркивает их постепенность и стремление оставить на каждом этапе так много от старой конструкции, как это возможно, постоянно указывая на фрагментарность своего вклада, упоминая основателей-предшественников и будущих продолжателей своего дела. При разрушении деталей старого храма всякий раз приводится подробное обоснование того, почему это необходимо было сделать (см.: Sugerii liber. P. 42–44; 48–52).
MGH SS. T. XV. Pars II. P. 962–964.
«Ornavit locum hunc ornatu egregio, tapetibus et auleis, albis et crucibus ac casulis, fenestris, thuribulis et universa supperlectili, qua indiget ecclesiasticus usus» (MGH. Ser. 10. T. 15. Pars 2. P. 964).
«Est dum nos ipsa pictura quasi scriptura ad memoriam filium Dei reducimus» (Gregorii Magni Epistula ad Serenum Massiliensem // PL. T. 77. Col. 1128). См. об этом: Chazelle C.M. Pictures, books, and the illiterate: Pope Gregory’s letters to Serenus of Marseilles // Word & Image. № 6. 1990. P. 139; Camille M. The Gregorian definition revisited. Writing and the medieval image // L’image. Fonctions et usages des images dans l’Occident médiéval. Actes du 6. International workshop on medieval societies (Erice, 1992) / Éd. J. Baschet et J. Cl. Schmitt (Cahiers du Léopard d’Or, 5). P., 1996. P. 89–107.
Ж. – К. Шмитт показывает, как этот тезис развивают и подкрепляют его толкованиями многих фрагментов ветхозаветных текстов целый ряд церковных интеллектуалов XI–XII вв. (Руперт Дойцкий, Гвиберт Ножанский, Петр Криспин и др.) в русле так называемой «полемики с иудеями», выступая в защиту христианских образов против действительных или мнимых обвинений христиан в идолопоклонстве ( Schmitt J. – Cl. La conversion d’ Hermann le Juif: Autobiographie, histoire et fiction. P., 2003. P. 152–173.
«… celeturam seu picturam huiuscemodi in ipsis ecclesiarum aditibus congrua satis ratione pretexi, quatinus intraturi et pro necessitatibus suis Dominum rogaturi hanc summam et supremam necessitatem suam esse sciant, ut impetrent ueniam pro delictis; quia impetrata securi permaneant a penis et gaudeant in deliciis sempiternis» (Magna Vita Sancti Hugonis. / Ed. L. Douie, H. Farmer. Lnd., 1962. P. 140).
Читать дальше
Конец ознакомительного отрывка
Купить книгу