Автор Неизвестен: Беларускiя народныя казкi

— Тваё сьвятло да мяне амаль не даходзiць, — сказаў рак i ня вылез з нары.

Паслаў Бог ластаўку прасiць рака.

— Рача, рача, ня гневайся! — прашчабятала ластаўка. — Кажнага ў жыцьцi спатыкаюць Бяда й Нядоля. Вось хоць-бы ўзяць i маё жыцьцё. Маленькая й безбаронная я птушачка. I кот i навет мыш-кажан мяне загрызьцi могуць, i ястраб i варона заклююць, i навет верабей зь мяне назьдзекуецца. А як дзетак сваiх гадую! Зьлепiш гэта гнязьдзечка дзесь пад страхою. Добра, калi добрыя дзецi будуць у гаспадара, тады я вывяду сваiх дзетак. Але часта бываюць i распусьнiкi i споруць палкамi маё гнязьдзечка, i дзетак маiх зьнiшчаць. Вось i плач усё жыцьцё па дзетках сваiх. А колькi нас гiне, калi мы пералятаем на зiму ў цёплыя краiны! Богу аднаму ведама.

— Ты маеш волю i ведаеш сьвет, — сказаў рак i яшчэ далей пацiснуўся ў нару.

Паслаў Бог дрэва.

— Рача, рача. Ня гневайся! — сказала пахiлая вярбiна. — Няма больш бяздольнага жыцьця, як маё жыцьцё. Сам ты бачыш, якi лёс мне Бог прызначыў. Вось стаю я на беразе рэчкi цэлае жыцьцё. Вада агольвае карэньнi мае, вецер зрывае лiсты мае. Пастушкi абразаюць мае галiнкi. Узiмку ўся я ледзянею ад холаду. А рэчка ня мае лiтасьцi i вось падмые яна мае карэньнi, i халодная вада пахавае маё цела.

— Але ты можаш аглядаць Божы сьвет, — сказаў рак i з нары ня вылез.

Сказаў Бог каню, каб ён перапрасiў рака.

Падыйшоў худы конь да рэчкi, страсянуў грываю ды сумна апусьцiў галаву:

— Рача, рача, — прамовiў ён: — што ты ўздумаў? Памiраць хочаш? Ты думаеш, што маё жыцьцё лепшае за тваё? Паглядзi на маё цела! Ты бачыш раны i гузы. Гэта ад хамута ды ад пабояў. Увесь век цягаю цяжары. А калi сiлы мне не хапае, дык яшчэ й палкамi падганяюць. Адзiная ўцеха, калi выдарыцца добры гаспадар, дык часам па шыi палопае, пахвалiць мяне за шчырую працу. I ўсё-ж такi я не хачу памiраць.

Высунуўся рак з вады й сказаў горасным голасам:

— Цябе хоць калi пашкадуюць, а мяне нiхто й нiколi, — i палез узноў у нару, яшчэ далей у яе пацiснуўся.

Паслаў Бог жыта.

Скланiла жыцейка свой каласок над рэчкаю ды прыемным галаском прамовiла:

— Рача, рача! Ня гневайся! Паслухай ды паглядзi на маё жыцьцё! Вось калi мае зярняткi кiдаюць у сырую зямлiцу, я пускаю чырвоненькi парасток. Радасна мне. Неўзабаве пышнаю, густою, зялёнаю руньню пакрываю я зямлiцу. Кажуць усе: — Вось харошая рунь, — i цешацца зь мяне. Ды нядоўга трывае мая ўцеха. Прыходзiць халодная восень. Мароз скуе грудзi зямлi. Па мне пачынаюць таптацца i нiшчыць: i хатняя жывёла, i дзiкiя зьвяры, i птушкi. Потым тоўсты пласт сьнегу закрывае мяне, i ўсю доўгую халодную зiму я замiраю.

Але зiма ня вечная. Прыходзiць цёплая вясна. Злазiць сьнег з палёў. Падымаецца сонейка й пасылае цяпло на зямлю. Вось зноў я абуджаюся да жыцьця. Зноў пакрываю зеленьню поле ды цягнуся ўгару да яснага сонейка. Церазь месяцаў два выплывае мой прыгожы каласок. Ён так радасна гайдаецца на сонцы i ўдыхае ў сябе сьвежае паветра. Яшчэ зь месяц, — i каласкi мае закрасуюць брылянцiстай красою. Але-ж падумай сабе, рача. Мусiць кажная радасьць зьмяняецца сумам. Налiваюцца мае каласкi поўным зернем. Хораша жаўцее нiва, а людзi з уцехаю глядзяць на мяне. I вось тады пачынаецца пакута мая.

Прыходзяць на поле жнеi. Зразаюць мае сьцеблi вострымi сярпамi, зьвязваюць у цесныя снапы, сушаць мяне на сонцы, а потым, навалiўшы на цяжкi воз, вязуць у гумно. Нядоўга я маю супакой у гумне. Пачынаюць мяне малацiць. Б'юць мяне, мятушаць, аддзяляюць мае косьцi ад цела. Потым веялкаю аддзеляць мае зярняткi i ссыпаюць у засек. Ды што-ж ты думаеш, канец маёй пакуце? Яна толькi пачынаецца. Насыпаюць гэта маiх зярнят у мяшкi й вязуць да млына i перацiраюць мяне на муку. Далей ужо каля мяне бярэцца гаспадыня, каб сьпячы з мукi смачны хлеб.

Вось мокну я, мокну ў дзяжы, кiсну я, кiсну; месяць мяне, перакiдаюць; потым, скачаўшы баханку, кiдаюць мяне ў напаленую да чырвана печ. Рача, рача! Цi-ж можаш ты сабе ўявiць тую пакуту, якую мне трэба цярпець у печы?

Ой, цяжка, ой, страшна. Ты гэтак нi разу не пакутваў. Тады толькi страшэнная боль усьцiшыцца, калi дастануць мяне зь печы i абальюць халоднай вадзiцаю.

I ўсё-ж такi я ня гневаюся на Бога.

Заварушыў рак сваiмi доўгiмi вусамi i вылез з нары.

У вадзiн ясны сонечны дзень стаяў вожык каля дзьвярэй свайго дому, склаўшы рукi на жываце, i напяваў песеньку. Сьпяваў ён сваю песеньку, сьпяваў i раптам уздумаў: «Пайду я на поле ды на сваю бручку зiрну. Пакуль мая жонка дзяцей мые ды апранае, я пасьпею i ў поле схадзiць i вярнуцца дадому».