Эдуард Валасевіч - Дняпроўскі чарадзей

Стойце, тата, пачакайце! —
Тут дачка як закрычыць.—
Юнака вы не карайце,
Дудку вы яму аддайце.
Ён павінен граць і жыць,

Бо ад смерці немінучай
Ён мяне уратаваў:
Смела кінуўся, рашуча,
Супыніў каня над кручай,
Сам жыццём рызыкаваў...

А магнат той хмурыць бровы..,
Што цяпер яму рабіць?
Люты, жорсткі ён, суровы,
Ды шляхетнае даў слова
На дачцэ таго жаніць,

Хто жыццё ёй адратуе.
Вось і пашкрабі ты чуб:
Зяць, што з дудкаю жабруе,
Зяць, які народ бунтуе —
Гэткі зяць яму не люб!

Ён маўчыць... А знаць чакае:
Гаспадар ён ці трапло?
Кпіць з яго хтось пачынае,
Ў агонь масла падлівае...
I ўзяло магната зло:

Слухайце, панове, людзі!
Люб ён мне або не люб —
Як хто хоча хай тут судзіць,—
Клятву даў — дык так і будзе
Пойдзе ён з дачкой пад шлюб!

I адкладваць я не стану:
Згодна ты, дачка, ці не?
Лёсам ён наканаваны,
Богам ён табе пасланы,
Хоць нялюбы, можа, мне...

Як дачка устрапянецца
I, забыўшы сорам свой,
К дудару як прыгарнецца,
Як шчасліва засмяецца:
Згодна я! Ён будзе мой!

У вачах аж цёмна стала
У маладога дудара —
Не пятля над ім гайдала,
А паненка абдымала,
Ясная, нібы зара.

I застукалася сэрца —
Вось-вось вырвецца з грудзей.
Замест кары, замест смерці —
Шчасце з ім, у вочы свеціць,
Туліцца усё мацней!

Бачу... Ты таксама згодны,-
Буркнуў дудару магнат,—
Самародак... Грэц народны...
Толькі песні твае шкодны,
Будзеш граць па іншы лад!..

Будзеш ў золата ўбраны,
На пярынах будзеш спаць
З сваёй жонкаю каханай.
Сам цяпер ты станеш панам
I па-панску мусіш граць!

А дудар нібыта ўчадзеў...
Ён не чуе ганьбы той,
Ён ужо народу здрадзіў... Валасы паненцы гладзіў,
Што зацьміла свет сабой...

Гладзіў валасы дзяўчыне,
Ў вочы ясныя глядзеў
І аб курнай той хаціне,
І аб матчынай слязіне
Думаць нават не хацеў...

Плыў у марах ён высока,
Чары хлопца аплялі...
З-за паненкі яснавокай
Груганом зрабіўся сокал,
Здрадзіў роднай ён зямлі!

Знаць вяселле адгуляла,
Задаволены магнат:
Самагудка замаўчала,
Ўжо магната не пужала –
Здзекваўся з народа кат...

На дуду ж дудар забыўся,
Развітаўся ён з дудой...
Піў, і еў, і весяліўся,
Ў золаце, парчы тапіўся,
Цешыўся ўсё з маладой.

Ён нібы заплюшчыў вочы,
Ён нібы зусім аглух...
Ён не бачыць слёз сірочых,
Плачу ўдоў ён чуць не хоча
Нібы злы, пракляты дух...

Ды аднойчы ён прачнуўся
Ад тых чараў ці ад сна,
Глянуў на сябе й жахнуўся
I за дудкай пацягнуўся:
«Хай заграе зноў яна

Так, як некалі іграла,
Пра бяду і пра журбу...
Каб людзей яна ўзніхмала,
Гартавала, заклікала
На змаганне, барацьбу».

Дзьме дудар той ашалелы,
Надзімае шчокі ён —
Дудка нібы адсырэла,
Самагудка анямела...
Матчын спраўдзіўся праклён.

I упаў ён... I заплакаў...
Грызці ён пачаў зямлю...
А магнат, той ваўкалака,
Тут як тут, над ім загаўкаў: —
Бунтаваць? Не пацярплю!

Ах ты, вырадак паганы,
Адплаціў мне за дабро...
Гайдукі, схапіце «пана»,
Кіньце, каб не знала панна,
У вір глыбокі, у Дняпро!

Дудку ж, самагудку гэту,
Не муціла каб сялян,—
Закапайце ў дол, ад свету,
Каб не стала яе следу,
I насыпце там курган!

Слугі выканалі спраўна
Ўраз загад суровы той...
...Згінуў так дудар бясслаўна.
Патужыла крыху панна

I махнула, бач, рукой.
Паніча знайшла другога —
З радавітага двара,
Ды нягеглага, старога,
I маліла яна бога
Дараваць за дудара...

...Дудка ж,— казку завяршае,
Памаўчаўшы, дзед Пахом,—
Чуеце, як слаўна грае?
Нам аб шчасці ўсім спявае,
Ходзіць рэхам над Дняпром!

У семнаццатым мы годзе
Самагудку здабылі,
Жыве дудка у народзе,
I аб праўдзе і свабодзе
Гучаць песні па зямлі!

Вось і казка вам і ява —
Думай, разважай, гадай...
Хто паслухаў — таму слава,
А каму, бач, нецікава,
Дык, хлапчаты, выбачай.