Фоат Садриев - Тургай. Сайрар чак

Үзе әйткән бу ялган сүзләр аның телен генә түгел, бөтен барлыгын яндырдылар. «Син хаклы», – дияргә теле әйләнмәде. Бәлкем, әйләнер дә иде, ниндидер көч аның уйларына котырып каршы төште. Ислам акрын гына чыгып китте. Айгөл нишләргә дә белмәде, кычкырмакчы булды – тавышы чыкмады, артыннан йөгереп барып гафу үтенергә теләде – теге көч аякларын тыеп калды…

Быел җәйге каникуллар бөтенләй дә сизелмәде. Ислам өчен иң истә калганы Казандагы Илшатның Госман бабайларга кунакка кайтуы булды. Гомумән, авыл татарча белми торган шәһәр малайлары, кызлары белән тулды. Сабантуйда Ислам да, Илшат та көрәшкә чыкты, алар бик күп малайларны җиңеп атты. Ахырда бер-берсе белән бил алышырга туры килде. Ислам аңардан җиңелрәк тә, гәүдәгә дә чандыррак иде. Билләренә тотынышуга, ул Илшатның баш белән түгел, көч белән җиңәргә омтылуын сизде һәм, һичшиксез, аны атачагына ышанды. Тик болай эшләсә, кунак малаена кыен булыр дип уйлады һәм көрәшне кискенләштерүне һаман кичектерде. Хөкемдарлар, ниһаять, аларның сөлгеләрен билләренә бәйләделәр. Хәзер көрәшне сузу авылның үз данын яклардай кешеләр сыегайган икән, дигән уй калдырыр иде. Шуңа күрә Ислам Илшатны кинәт күтәреп алды да чип-чиста итеп аркасына салды. Алар кул бирешеп кочаклаштылар. Исламның үзенә карата яңгыраган мактау сүзләренә дә, мәйданның гөрләтеп кул чабуына да исе китмәде, ул халык арасыннан Галимҗан абыйсын эзләде, карашлары очрашкач, Галимҗан абыйсы ике баш бармагын өскә тырпайтты, һәм ул үзенә яңа көч иңүен сизде. Шул көч белән Ислам әле тагын шактый көрәште һәм үз авырлыгында батыр калды.

Сабантуйлар үткәч, Илшатны сыйныфташ малайлары белән Нух тавына алып менделәр. Һәркайсы Нух башының кайнар ташын капшый-капшый әйләнеп чыкты. Аның йөзенә кемнәрдер әллә чүкеп, әллә тырнап эз салырга маташканнар иде. Моны Ислам берничек тә аңлый алмады, Нухка кагылу – акылга сыймаслык хәл, моның ахыры әйбәт булмаячак иде. Баш янәшәсендәге чишмә буенда аунап яткан газлы су савытлары, ике буш шешә, колбаса калдыклары да күренде. Үләннәр дә тапталган, элекке серле тынлык юкка чыккан.

Ислам Илшатка башның өстәге тишеген дә күрсәтте һәм тыңларга кушты. Илшат, шактый тыңлап торгач:

– Ничектер дулкын бәргән тавыш ишетелә, – диде.

Аннан соң башка малайлар да берәм-берәм шул тавышны тыңладылар.

– Анда ни бар икән?

– Сары елан кереп-чыгып йөри торган тишек бу, – диде Ислам.

Илшат, кызыксынуы чиктән ашканлыктан, бер-бер артлы сорау яудырды:

– Дулкын тавышы каян килә? Сары елан каян кергән анда? Бу баш ни аңлата? Аны кем куйган?

Китте, китте… Ислам аның сорауларына көлә-көлә җавап бирде:

– Сары елан Сары диңгездән үк килә.

– Кайда соң ул?

– Кытайның көньягында. Менә бу ташны карагыз әле, – дип, Ислам аяк астыннан уч төбе кадәр генә юка таш алды. – Кытай язуына охшаганмы менә бу сызыклар?

– Валлаһи, охшаган! – дип кычкырды малайлар.

Ислам үзенең гел уйламыйча әйткән бу сүзләренең дөреслеккә якын булуына үзе дә хәйран калды. Ә, чыннан да, шулай булса? Узган ел районга дару үләннәре җыярга кытайлар шушы урыннарны сорап килгәннәр, дип сөйләгәннәр иде. Каян белгәннәр алар бу җирне? Аның шушы сүзләреннән соң малайлар көлешә-көлешә аяк астындагы ташларны әйләндереп карарга тотындылар. Шулчак Нухның арткы ягында йөрүче Илшат:

– Кытайларның колагына тага торган алкасын таптым! – дип кычкырып җибәрде.

Аны шундук сырып алдылар. Илшат кулындагы әйберен эре яфраклар белән сөртеп тора иде. Ислам, күз ташлауга, әйберне танып алды.

– Бу бит минем канатлы атым! – дип кычкырды да Илшатның кулыннан тартып та алды. – Мин аны элек менгәндә шушында югалткан идем!

Ул чишмә суына тыгып юып алгач, канатлы атка сокланып карап тордылар.

– Рәхмәт, Илшат! – Ислам Илшатны кочып алды. – Бу бит минем өчен бик кадерле истәлек иде.

Шулчак дөбер-дөбер күк күкрәп җибәрде. Алар менгәндә, күк йөзе чиста иде югыйсә. Хәзер баш очларында галәмәт зур кара болыт пәйда булган. Ислам сызгырып җибәрде:

– Киттек, малайлар! Нух ачуланган безгә, очтык тизрәк!

Иң элек ул үзе аска томырылды, аның артыннан башкалар йөгерде. Инде аска төшеп җиткәндә сулышлары кабып туктагач, Исламга Нух башы уңга таба әз генә кыегайган сыман тоелды. Тик бу хакта ул иптәшләренә әйтергә кыймады.

Их, каникуллар! Очты да китте бит! Ничек алдый-алдый тиз генә үтеп китә вакыт. Гүя җил булып кына исә дә куя. Чаптарга атланып чапкан кебек кенә. Их!.. Ислам тизлекне ярата, котырган буранны ерып каршы барырга ярата, атта чабарга, велосипедта, машинада элдерергә ярата, артка таба йөгергән нәрсәләрне күзәтергә ярата. Тик ул вакытның, каникулларның тиз үтүен яратмый. Аның өчен каникул чорының һәр көне мөмкин кадәр озаграк сузылсын, үзенең бөтен матурлыгын, ямен, тәмен күрсәтеп дәвам итсен, узарга теләмичә тоткарланып торсын. Ул һәр көнне биш көн күләмендә киңәйтер иде. Һәр көн шулай ел озынлыгында күптөрле вакыйгалары белән Исламны дулкынландырсын, ашкындырсын, яңадан-яңа кичерешләр давылына, дулкынына ыргытсын.